تردد راز آلودجایگاه وجود شناختی و معرفت شناختی عقل فعال در رساله‌های رمزی سهروردی مقاله

عقل فعال، شخصیت محوری رساله‌های رمزی سهروردی است که در عالم مثال و در قالب مثالی پیر رازآموز متمثل گشته است. پژوهش حاضر، در صدد است نقش محوری عقل فعال را در رساله‌های رمزی سهروردی و در دو حوزه جهان‌شناسی و معرفت‌ شناسی بررسی نموده و تردد رازآلود این حقیقت متافیزیکی را در مراتب وجود و مراحل سلوک نفس، رمزگشایی نماید. حاصل این بررسی آن است که عقل فعال، عقل دهم مشائین و نور اقرب (عقل اول) در حکمت اشراق است و در عین حال روح القدس یا جبرئیل ادیان است که در رساله‌های رمزی سهروردی، به عنوان پیر و مرشد و راهنمای سالک حضور دارد و در مرتبه‌ای دیگر در سلسله انوار قاهر عرضی، حقیقت روح القدس یا «عقل فعال» در هنگام برقراری رابطه فردی با یک فرد خاص انسانی، در قالب «طباع تام» وی ظاهر می‌گردد. تردد راز آلود این حقیقت متافیزکی در سلسله مراتب انوار قاهر (طولی و عرضی) اشراقی مبتنی بر نظریه تشکیک حقیقت واحد نور در حکمت اشراق است.

حاصل این بررسی آن است که عقل فعال، عقل دهم مشائین و نور اقرب (عقـل اول) در حکمت اشراق است و در عین حال روح القدس یا جبرئیل ادیان است کـه در رسـاله های رمـزی سـهروردی، بـه عنوان پیر و مرشد و راهنمای سالک حضور دارد و در مرتبـه ای دیگـر در سلسـله انـوار قـاهر عرضـی، حقیقـت روح القدس یا «عقل فعال» در هنگام برقراری رابطه فردی با یک فـرد خـاص انسـانی، در قالـب «طبـاع تـام» وی ظـاهر میگردد. عقل دهم در سلسله مراتب عقول، همان عقل فعال حکماء و روح القدس یا جبرئیل ادیان است کـه در حکمت اشراق نور اقرب و در رساله های رمزی سهروردی، پیر و مرشد و راهنمای سالک است . در رساله عقل سرخ نیز این مواجه مقدس رخ میدهد اما با عقل فعال اشراقی که نور اقرب و عقـل اول است که در عالم مثال، به صورت شخص سرخ روی سرخ مـوی تمثـل یافتـه اسـت ، و سـالک او را جـوان خطاب کرده و از هویتش میپرسد، آن شخص خود را پیری نورانی و اولین فرزند آفرینش معرفی میکند: «گفت ای فرزند این خطاب بخطاست من اولین فرزند آفرینشم ، تو مرا جوان همی خوانی؟ گفتم از چه سبب محاسنت سپید نگشته است ؟ گفت محاسن من سپید است و من پیری نورانیم . در این راز آموزی نیز فرشته / پیر در معرفی خویش ، جهان شناسی عالم عقول و افـلاک و نفـوس و در عـین حـال مسیر سلوک عملی سالک را تعلیم میدهد٧: «گفت از پس کوه قاف که مقام من آنجاست و آشیان تو نیـز آنجایگـه بـود امـا تـو فرامـوش کـردهای» (سهروردی، مجموعه مصنفات، ج ٣، عقل سرخ، ٢٢٨-٢٢٩).