چکیده:
یکی از تحولات بارز و قابل ملاحظه در عرصه فعالیت های کشاورزی کشور و بویژه استان های خراسان طی 25 ساله اخیر (85-1360) گسترش فضایی - مکانی کشت زعفران بوده است، به طوری که سطح زیر کشت آن از 4250 هکتار در سال 1360 به 57623 هکتار در سال 1384 و میزان تولید آن از 23.2 تن به 239.6 تن افزایش یافته است. این افزایش سطح زیر کشت و تولید عمدتا متعلق به استان های خراسان بوده است؛ چرا که سطح زیر کشت در این ناحیه از 5530 هکتار در سال 1362 به 55947.5 هکتار و حجم تولید آن نیز از 18.5 تن به 232.8 تن در سال 1384 رسیده است. در عین حال تعداد شهرستان های تولید کننده زعفران در استان های خراسان که در سال 1362 تنها معدود به 5 مورد بوده، در سال 1384 تقریبا شامل تمام 30 شهرستان موجود در سطح خراسان گردیده است. این افزایش سطح زیرکشت و همچنین افزایش تولید چه در مقیاس ملی و چه در مقیاس استانی (استان های خراسان) در حالی رخ داده است که ایران و بالاخص استان های خراسان و بویژه خراسان رضوی و جنوبی طی 25 ساله اخیر به صورت دوره ای با پدیده خشکسالی مواجه بوده است. یافته های حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که رابطه معناداری بین کاهش نزولات جوی و متعاقبا کاهش منابع آبی از یک سو با افزایش سطح زیر کشت زعفران (بر خلاف رویه عمومی کشت محصولات کشاورزی) وجود داشته و دارد. همچنین معلوم گردید که به دلیل مزایای نسبی زعفران در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی در استان های خراسان، روند گسترش سطح زیر کشت آن بسیار سریع تر بوده است. این مزایا در برگیرنده کارکردهای طبیعی و اقتصادی - اجتماعی بوده و شامل نیاز آبی اندک زعفران، معدود بودن تعداد دفعات آبیاری، امکان رشد در اقلیم نیمه خشک، محدود بودن دوره کاشت، داشت و برداشت، اشتغالزایی و ارزش افزوده بالا آن می باشد.