چکیده:
کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم تنها نوشته فارسی ابوریحان محمد بن احمد بیرونی
خوارزمی (440ـ362ق) است که برای این کتاب آموزش هندسه و حساب و هیئت و احکام نجوم به
درخواست ریحانه بنت الحسین / الحسن خوارزمی در سال 420ق در غزنین نوشته شده است.
نسخه شماره 2132 کتابخانه مجلس شورای اسلامی از این کتاب (مورخ 538 ق و به خط محمد بن
جورابی دو ویژگی مهم دارد: 1. کهنترین و نفیسترین و صحیحترین نسخه تحریر فارسی کتاب است. 2. به گمان
فراوان قدیمیترین نسخه خطی علم نجوم و ریاضیات به زبان فارسی در کل کتابخانههای دنیاست.
در این مقاله ذیل این عناوین به معرفی مفصل این نسخه پرداخته شده است: پیشینه معرفی، خط، رسمالخط،
تصحیحات و افزودگیها، افتادگیها و آسیبدیدگیها، کرّاسهها، بیاضهای نسخه، علامتها و نشانهها، جدولها و
شکلها، یادداشتهای الحاقی نسخه، سایر خصوصیات، اندازه، جلد، طریقه انتقال به کتابخانه مجلس.
خلاصه ماشینی:
"طبله دوم همان جلد با یاد جلالالدین همایی و تصحیح ماندگارش از کتاب «التفهیم» معرفی دستنویس «التفهیم لاوائل صناعة التنجیم» مورخ 536 ق (نسخه شماره 2132 کتابخانه مجلس) 1 سید محمدحسین حکیم کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم تنها نوشته فارسی ابوریحان محمد بن احمد بیرونیخوارزمی (440ـ362ق) است که برای این کتاب آموزش هندسه و حساب و هیئت و احکام نجوم بهدرخواست ریحانه بنت الحسین / الحسن خوارزمی در سال 420ق در غزنین نوشته شده است.
به گفته همایی: این کتاب معتبرترین سند قدیم علمی و ادبی فارسی بعد از اسلام، و صحیحترین مأخذ چند شعبه از فنونریاضی از بزرگترین استادان فن، و گرانبهاترین گنجینه انباشته از لغات و اصطلاحات و تعبیرات کهنه واصیل فارسی است و به ویژه درباره تاریخ و آداب و رسوم و ایام معروفه و طرز گاهشماری ایرانیانمطالب مهمی دارد که جز در آثار ابوریحان یافته نمی شود...
نسخه مجلس: نسخه شماره 2132 کتابخانه مجلس شورای اسلامی از دو نظر در میان نسخههای دیگر این کتاب حائزاهمیت است: یکی آن که کهنترین و نفیسترین و صحیحترین نسخه تحریر فارسی کتاب التفهیم لاوائل صناعةالتنجیم است 1 و دیگر آن که به گمان فراوان و بنا بر جستجوی ما قدیمیترین نسخه خطی علم نجوم و قدیمترین نسخه عربی التفهیم مورخ شنبه سلخ ذیقعده 573 ق در کتابخانه چستربیتی ایرلند نگهداری میشود.
طریقه انتقال به کتابخانه مجلس: منتقل شدن این نسخه به کتابخانه مجلس و استفاده از آن برای تصحیح کتابتوسط جلالالدین همایی خود داستانی خواندنی است که بهتر است آن را از زبان همایی بخوانیم: این نسخه تعلق داشت به مرحوم شیخ محمدحسین خدابنده خراسانی که آن را با نوشته و سند امانی بهدست دانشمند نامدار شادروان جناب علیاکبر دهخدا صاحب لغتنامه سپرده بود."