چکیده:
بلوغ عقلی که معیار رشد عقلی است، درک اوامر و نواهی دین را برای مسئولیت پذیری کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال مورد توجه قرار می دهد. پژوهش حاضر با هدف تعیین بهترین ملاک ایجاد مسئولیت در افراد زیر 18 سال صورت گرفت که برای دستیابی به این ملاک ها، مبانی شرعی ضرورت احراز رشد عقلی و فکری این افراد تحلیل شد و دیدگاه های فقهی موافق و مخالف کفایت بلوغ جنسی مورد بررسی قررا گرفت. این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و به صورت مطالعات کتابخانه ای انجام گرفت، نشان داد که الگوی اسلامی -ایرانی بر خلاف پذیرش احراز رشد عقلی در تحقق مسئولیت بر اساس مقررات جدید، همچنان سن بلوغ شرعی را که در زبان فقهی به مفهوم رسیدن به مرحله ای از رشد جنسی است، مبنای هر نوع مسئولیت تلقی نموده است. این موضوع سبب شده است که دختران در سنی تکلیف پیدا کنند که از توانایی ذهنی لازم برای انتساب مسئولیت بی بهره اند. براین اساس، با توجه به عدم تطابق سن بلوغ شرعی با واقعیات عینی و اجتماعی، و عدم تفکیک بلوغ عبادی از بلوغ غیرعبادی در این سن، با پیش بینی سن خاصی برای سن تمییز در الگوی اسلامی -ایرانی همانند سایر نظام های اسلامی، افزایش سن بلوغ غیر عبادی دختران با توجه به وجود زمینه های فقهی این تغییر ضروری به نظر می رسد.
خلاصه ماشینی:
(مصدق، 1392) بر این اساس، این سؤال مطرح است که بر چه مبنایی از دیدگاه سابق مبنی بر کفایت بلوغ عدول شده و برای ثبوت تکلیف، احراز کمال عقلی شرط دانسته شده است؟ از دیگر سو، عدول از نظریه کفایت بلوغ و الزامی دانستن رشد عقلی با پذیرش سن بلوغ شرعی که با عنوان یک قاعده مسلم کماکان شرط خطاب قانونی تلقی می شود، متعارض است و این سؤال مطرح می شود که با توجه به این دوگانگی و تعارض ناشی از الزام احراز رشد عقلی در برخی شرایط و کفایت بلوغ در برخی موارد دیگر، سن مسئولیت افراد زیر ۱۸ سال در نظام اسلامی ایران چه جایگاهی دارد؟ و تا چه اندازه می تواند در راستای معیارهای بین المللی خاص حقوق کودک، انعطاف پذیر باشد؟ این پرسش ها با طرح ایرادات و نارسایی های پذیرش قول مشهور فقها از جمله عدم تطبیق سن بلوغ شرعی ۹ سال تمام قمری با واقعیت های علمی و تغییرات فیزیولوژیکی، تحولات روان شناختی دوران بلوغ و توجه به بلوغ جسمی برای معیار دائمی تحقق اهلیت، اهمیت بیشتری پیدا کرده است و زمینه انتقادات مراجع بین المللی ناظر به رعایت حقوق کودکان را فراهم می نماید.
عدم تطابق سن تعیین شده با واقعیات عینی و اجتماعی به ویژه در مورد دختران، عدم تمایز بین کودکان ممیز و غیر ممیز از نظر مسئولیت و عدم توجه به رشد عقلی در تحقق مسئولیت، موجب شد قانونگذار با تدوین ماده 91 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392) که تلفیقی از ضابطه تمیز عقلی و ضابطه بلوغ شرعی است، موضوع لزوم احراز رشد در تحقق اهلیت جزایی افراد زیر 18 سال را مطرح و خود را به مقررات بین المللی که همواره بر شناسایی لزوم رشد عقلی تأکید دارد، نزدیک کند.
(
, 
, 
)
