چکیده:
ابن زمرک شاعر و وزیر دولت بنی الاحمر در اندلس اشعار بسیاری در مدح رسول اکرم (ص)دارد. این اشعار از آن جهت که در جشن های حکومتی میلاد پیامبر خوانده می شدند مولدیه نامیده شد. بررسی این مولدیه ها نشان می دهد که ابن زمرک مضامینی قالبی و مشخص را محور شعر خود قرار می دهد که در همه مولدیه ها تکرار می شوند. مقدمه مولدیه های او گاه در وصف اطلال و گاه حکمی و عرفانی است. در این مولدیه ها بعد از مقدمه شاهد دو تخلص هستیم نخست تخلص از مقدمه به مدح پیامبر و سپس تخلص از مدح پیامبر به مدح امیری که برگزارکننده جشن میلاد پیامبر بود. در تخلص نخست وصف ناقه و قافله های رهسپار حج دستمایه شاعر برای گذار از مقدمه و انتقال به موضوع اصلی است. در بخش اصلی، پرداختن به حقیقت محمدی ، مساله قدیم بودن پیامبر ، فاتح رسل بودن او و خبر دادن کتاب های آسمانی از آمدنش ، ذکر معجزات و شفاعت خواهی از ایشان مهم ترین محورهای مدح به شمار می روند. شاعر بعد از پرداختن به این مباحث به مدح امیر منتقل می شودو در این مقطع واژه «الله» را محور تخلص قرار می دهد و با آن، بخش مدح نبی را به بخش مدح امیر پیوند می زند. فرازهای پایانی مولدیه های شاعر اغلب به تمجید از شعر خود و به دعا برای امیر اختصاص می یابد. شاید تکرار مفاهیم، تکنیک های پردازش و ترتیب مشخص چینش مطالب در ساختمان مولدیه های ابن زمرک از معایب این مولدیه ها باشد اما تعلقات دینی شاعر و نو آوری هایی که در عرضه همان مفاهیم تکراری دارد و نیز علاقه مخاطب مسلمان به خواندن و شنیدن فضایل پیامبر اسلام این دسته از اشعار شاعر را از دایره یک شعر مناسبتی عاری از عاطفه شاعرانه که تاریخ مصرف مشخصی دارد خارج می سازد.
خلاصه ماشینی:
عناصر مدح پيامبر در اين مولديه ها کدام است ؟ پيشينۀ پژوهش دربارٔە ابن زمرک و مدح پيامبر در شعر عربي ، مقـالاتي تـدوين شـده کـه در اينجـا بـه مهم ترين آنها اشاره مي شود: افراح علي عثمان (۲۰۱۵)، در «القيم الشعرية في شـعر ابـن زمـرک »، بـه مسـئلۀ زيبايي شناسي در ديوان ابن زمرک پرداخت و معيارهاي زيبايي در معشوق و ممدوح - ّ اغلب الغني بالله - را بررسي کرد.
در مولديـه هاي ابـن زمـرک ، عاشقي مسلمان اندلسي با دلدادگي اش به نبي اسلام درهم مي آميزد و در اين آميزش شاعرانه ، معيارهاي زيبايي و عناصر زماني و مکاني و محـيط عشـق زمينـي شـاعر در يک چرخش شاعرانه تبديل به عناصري مي شوند براي شرح عاشقي شاعر بـه پيـامآور دينش .
بر اين اسـاس کـه ابتدا با مقدمه اي طللي ، غزلي در باب سوز و گداز فراق يار يا ذکر روزگار خوش وصـال و با برخي مفاهيم حکمي حاکي از تحسر و افسوس عمر ازدسـت رفته شـعرش را آغـاز مي کند و سپس با دو تخلص ، ابتدا به بخش مدح پيامبر و در ادامه به بخش مدح امير وارد مي شود و سرانجام به خاتمۀ مولديه مي رسـد.
۳. مولديه هاي ابن زمرک شامل دو تخلـص اسـت : تخلـص اول بـراي انتقـال بـه بخش مدح پيامبر است ؛ شاعر در آن معمولا به وصف ناقه يا کاروانيان حـج مي پـردازد که صبورانه رنج راه وصال محبوب (ديدار ضريح پيامبر) را بـه جـان مي خرنـد.