چکیده:
عصر صفوی به دلیل تحولاتی که در صورت بندی اقتصادی، اجتماعی و دینی ایجاد کرد، یکی از مراحل دوران ساز در تاریخ پر پیشینه ی ایران است. دوری صفویان از جهان اسلام، تعیین مرزهای سیاسی مشخص، گسترش ایران زمین، ایجاد ارتش نسبتا منظم، شکوفایی اقتصادی، بازرگانی و تحول در نظام زمین داری به شکل تیول ـ که در اواسط حکمرانی آنان پدید آمد ـ سامانه و دیوان سالاری گسترده ای را می طلبید.
این مقاله به شیوه ی توصیفی و تحلیلی، وضعیت دیوان سالاری بندرعباس در آن عصر را با تکیه بر مطالعات جامعه شناسی ـ تاریخی بررسی می کند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد، عمده ترین دلایل رشد بندرعباس و دیوان سالاری آن عبارت است از: فروپاشی جزیره ی هرمز، قرار گرفتن در مسیر حمل و نقل و تجارت جهانی، توجه ویژه ی حکام صفوی به این بندر. از سوی دیگر، فقدان ساختار درونی قانونمند، سلطه ی اقتصاد دولتی، استبداد دیوانی، دخالت شخص شاه و عوامل آنها در امور بازرگانی و نظام دیوانی و ... از عوامل فروپاشی این بندرگاه و دیوان سالاری آن به شمار می‌رود.
Safavi Era is a remarkable era in Iran’s history, because of the changes in religious
awareness and society digression and formation of “Government” and centralization of
power. The necessity of such changes was a useful bureaucratic system.
This study inspects bureaucratic system in Bandarabbas in Safavi Era from a sociological
point of view.
The results reveals that main reasons behind defunction of bureaucracy and fall of
Bandarabbas in that era are: involvement of government in trade, corruption of bureaucrats
and long established dictatorship in Iran.
خلاصه ماشینی:
پیش فرض های مقاله این است که اقتدار و تمرکزگرایی بیش از حد شاهان صفوی و توجه آنها به بخشی از اقتصاد؛ یعنی بازرگانی و گرایش آنها به ذخیره ی پول در گردش درون خزانه ها و پرداخت از آن برای مصارف دربار و قشون حقوق بگیر و گوش به فرمان خود، مانع انباشت سرمایه و شکوفایی اقتصادی و اجتماعی شده بود.
پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان ،دوفصلنامه علمی ترویجی،سال پنجم ،شماره ١٠،پاییز و زمستان ١٣٩٤ 83 این فرایند تاریخی که با گسترش نظام سرمایه داری در اروپا همزمان بود، در صورت بندی اجتماعی و اقتصادی ایران عهد صفوی، تغیرات زیادی ـهر چند غیر بنیادی ـبه وجود آورد.
پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان ،دوفصلنامه علمی ترویجی،سال پنجم ،شماره ١٠،پاییز و زمستان ١٣٩٤ 84 جامعه ی صفوی هرمی شکل بود؛ در رأس این هرم شاه قرار داشت و سلسله مراتب طبقاتی به صورت عمودی بود.
پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان ،دوفصلنامه علمی ترویجی،سال پنجم ،شماره ١٠،پاییز و زمستان ١٣٩٤ 89 در دوره ی مورد بررسی، کل تشکیلات گمرکهای ایران در بندرعباس بود که بیشترین حجم تجارت های دریایی ایران را به خود اختصاص میداد(٧)؛ اما به سبب فقدان آمار مطمئن و موثق ، مقدار و میزان آن آشفته و مغشوش است .
این شهر در قرن یازدهم هجری/ هفدهم میلادی توسعه پیدا کرد؛ یعنی دورانی که کشورهای اروپایی یکه تاز میدان سیاست و اقتصاد جهانی آن روزگار بودند و تمرکز پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان ،دوفصلنامه علمی ترویجی،سال پنجم ،شماره ١٠،پاییز و زمستان ١٣٩٤ 95 قدرت نظامی و اداری آنها به سرعت افزایش یافته بود.
(
, 
, 
)
