چکیده:
متکلمان و فیلسوفان مسلمان مباحث متنوعی را درباره «شناخت خد» مطرح کرده اند. مطهری در آثار گوناگون خود با شیوه ای جدید و در خور توجه به طرح و بررسی ابعاد مختلف این بحث معرفتی پرداخته است. مقاله حاضر می کوشد امهات دیدگاه های مطهری در این باب را، که در آثار مختلف وی به صورت پراکنده مطرح شده است، در طرحواره ای منسجم و هماهنگ عرضه کند. برای دست یابی به این هدف، پس از طرح چند بحث مقدماتی در باب جهان بینی و اقسام آن، لزوم و امکان اندیشه ورزی در باب خدا بررسی شده، و پس از واکاوی محدودیت های آدمی در وادی خداشناسی، فواید و آثار تفکر در باب خدا تحلیل می شود. چگونگی تصویر انسان از ذات خداوند از دیگر مباحث مهم مطهری است که بررسی و تحلیل شده است. سرانجام در بخش پایانی مقاله راه های مختلف خداشناسی از دیدگاه مطهری بررسی می شود. این بحث ذیل سه عنوان راه فطرت، راه های علمی یا شبه فلسفی و راه های فلسفی طرحی جامع از انحای گوناگون دسترسی معرفتی بشر به وجود خداوند به دست می دهد.
خلاصه ماشینی:
به باور وي ، هرچند ممکن اســت از برخي عبارات متون ديني در نگاه نخست برداشت شود که شــناخت خداوند ممکن نيست ، تفسير درست چنين عباراتي بيش از اين نيست که «امکانات عقلي بشر براي معرفت ذات باري ، حدود معيني دارد که از آن حدود نمي تواند تجاوز کند» (آثار، ١٠٠٧/٦).
مطهري در مقام برشمردن برخي فوايد انديشه ورزي در باب خداوند نخست به اين نکته اشاره مي کند که پرداختن به مسئله اي که از يک ســو ما را با پرسش هايي بنيادين روبه رو مي کند و از ديگر سو، پاسخ گويي به سال دوم ، شماره ششم و هفتم ، تابستان و پاييز ٩٢ اين پرسش ها في الجمله در «قلمرو کاوش هاي عقلي و فکري » (آثار، ٩١٢/٦) قرار دارد، في حد نفسه امري مفيد است ، به گونه اي که «پرسش از فايده درباره آن غلط است ، زيرا خودش فايده است و پرسش از فايده براي فايده غلط است » (آثار، ٩١٢/٦).
به ديگر سخن ، راه شبه علمي مطلب چنداني درباره صفات خداوند از جمله «يگانگي ، خيــر محض بودن ، وجود صــرف و کمال مطلق بودن ، (و له المثل الاعلي )، به همه چيز بلااستثنا عالم بودن ، و بر همه چيز بلااستثنا قادر بودن » (آثار، ٩٥٨/٦) به دست نمي دهد تماشاگه راز، پژوهش نامه انديشه هاي استاد مرتضي مطهري و اين فهم فلسفي است که مي تواند در حد توان در اين مباحث وارد شود و پاسخ گوي مسائلي باشد که هرچند براي عامه مردم مطرح نيست ، ولي به عنوان مسئله اي واقعي در حوزه خداشناسي وجود دارد.