چکیده:
تمدن اسلامی در مراحل اولیه تکامل خود ضمن مرزبندی هویتی با کفار بهعنوان دگر بیرونی، نگاهی توام با تساهل و مدارا نسبت به اهل کتاب، اقلیتهای دینی و قومی داشته است. اما به موازات زوال تمدن اسلامی و دورشدن از اسلام اصیل و مواجهه با غیریتهای بیرونی و مهاجمی مانند مغولان و صلیبیون و همچنین استیلای ترکان بر دستگاه خلافت و متعاقب آن، رواج رویکردهای قشری و متصلب از دین، نگرشهای تکفیریِ دگرستیز گسترش یافت. این رویکرد در ابتدا با هدف قراردادن دگر بیرونی، سختترین برخوردها را نسبت به آن از خود به نمایش گذاشت؛ اما در گذر زمان با تشدید اختلافات داخلی جهان اسلام، از دگرهای بیرون از دنیای اسلام به میان مذاهب اسلامی تغییر جهت یافت. در دوره معاصر نیز بنیادگرایانی مانند القاعده، طالبان، داعش و... با بهرهگیری از این ابزار، سختگیرانهترین و خشونتبارترین احکام را نسبت به مسلمانان، بویژه شیعیان صادر نمودهاند. دستاورد نوشتار پیشرو آن است که تکفیر، تباری تاریخی در جهان اسلام دارد. در ابتدا، دامنه آن بسیار تنگ و محدود به کفار حربی بود اما با رشد اندیشههای سلفی و بهرهگیری عامل خارجی از آن، نه تنها گسترش یافت بلکه به ابزاری در جهت حذف هویتهای رقیب تبدیل شد.
خلاصه ماشینی:
تبارشناسی دگرستیزی گروه های افراطی- تکفیری: گذار از دیگر دگرسازی به خود دگرسازی سمیه حمیدی ١- پیمان زنگنه 2 تاریخ دریافت : ١٣٩٥/٦/٢٤- تاریخ پذیرش : ١٣٩٦/٩/٢١ چکیده تمدن اسلامی در مراحل اولیه تکامل خود ضمن مرزبندی هویتی با کفار به عنوان دگر بیرونی، نگاهی توام با تساهل و مدارا نسبت به اهل کتاب ، اقلیت های دینی و قومی داشته است .
پیشینه پژوهش در خصوص پیشینه این پژوهش باید گفت ، هرچند در میان کتب و مقالاتی که به مساله جریان های سلفی- تکفیری و اندیشه های آنان پرداخته اند؛ در آثاری هم چون پیشینه سلفیگری و انحراف در اسلام (صفی زاده ، ١٣٩٣)، جنبش های اسلامی معاصر (موثقی، ١٣٩١)، بنیادگرایی و سلفی (هوشنگی، ١٣٩٠)، مطالبی در باب تکفیر آمده است ؛ اما تاکنون در هیچ پژوهشی اولا تبار تاریخی و به هم پیوستگی این جریانات با در نظرگرفتن تمایزات تاریخی هر دوره ، مورد بررسی قرار نگرفته ؛ ثانیا نحوه دگردیسی در این مفهوم و تاثیر شرایط سیاسی- اجتماعی و نحوه بهره برداری از آن در ظهور جریان نوسلفیسم مورد واکاوی قرار نگرفته است .
همچنین این نوشتار، دگرسازی را در دو قالب دگر بیرونی و دگر داخلی جهان اسلام ، تحت عناوین دیگر دگرسازی و خود دگرسازی مورد توجه قرار داده است و منظور از دگر یعنی اطلاق حکم کفر و تکفیر و جواز برخورد خشونت آمیز با افراد و گروه هاست .