چکیده:
در این پژوهش قصد داریم محدودیتهای ناظر برزایایی فعلهای برگرفته از اسم و فعلهای برگرفته از صفت در فارسی معیار را بررسی کنیم. همچنین به دنبال بررسی رابطۀ میان شفافیت و زایایی این الگوی ساخت فعل هستیم. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و جمعآوری دادهها به شیوۀ پیکرهبنیاد است. بدین منظور، فهرستی مشتمل بر 90 فعل تبدیلی را از یک پیکرۀ نوشتاری خودساختۀ 824000 واژهای و پیکرۀ گفتاری که از ضبط مکالمات روزمرۀ گویشوران تهیه شده است، جمعآوری نمودیم. بسامد نمونۀ این افعال در پیکرۀ نوشتاری 1700 و در پیکرۀ گفتاری 775 است.بررسیها نشان داد که در کاربرد پایههای مختوم به واکه برای ساخت این افعال محدودیت وجود دارد. همچنین اکثر واژههایی که پایۀ ساخت این افعال قرار میگیرند، تکهجایی و تعداد محدودی نیز دوهجایی میباشند. در رابطه با محدودیت صرفی نیز از میان مقولات دستوری مختلف تنها مقولۀ اسم و صفت پایۀ ساختن افعال مورد نظر قرار میگیرند. محدودیت دیگر اینکه اسامی و صفات وندی، مرکب و مشتق پایۀ ساخت افعال مورد نظر قرار نمیگیرند. اما عاملی که بیش از همه ساخت افعال مورد بررسی ما را محدود میکند، عامل انسداد است که در این میان وجود افعال مرکب هممعنا مانع ساخت افعال بسیط متناظر میشود. به علاوه، در کنار محدودیتهای ساختاری پیشگفته، محدودیت کاربردی نقش مهمی در عدم پذیرش واژههای ساختهشده با این الگو توسط گویشوران زبان ایفا میکند. در رابطه با ارتباط میان شفافیت و زایایی نیز دریافتیم که شفافیت و تیرگی تأثیری بر زایایی افعال مورد بررسی ندارد.
خلاصه ماشینی:
اما عاملی که بیش از همه ساخت افعال مورد بررسی ما را محدود میکند، عامل انسداد است که در این میان وجود افعال مرکب هممعنا مانع ساخت افعال بسیط متناظر میشود.
در رابطه با محدودیتهای ناظر بر ساخت فعلهای تبدیلی در فارسی معیار تاکنون پژوهش مستقلی انجام نگرفته است بلکه عمدۀ پژوهشها توجه خود را به الگوی ساخت این افعال و مقایسۀ میزان کاربرد آنها در گذشته و حال معطوف داشتهاند.
در میان پژوهشهای خارجی نیز رز 1 (1973) با هدف بررسی محدودیتهای حاکم بر زایایی فعلهای برگرفته از اسم در زبان انگلیسی، به این نکته اشاره میکند که در کنار اسمهایی که در انگلیسی پایۀ فعل قرار میگیرند، اسمهای بسیاری هم وجود دارند که از آنها فعل ساخته نمیشود.
بنابراین در رابطه با محدودیت صرفی باید گفت که در فارسی امروز نمیتوان از مقولات دستوری غیر از اسم و صفت فعل تبدیلی ساخت ضمن اینکه در میان اسامی و صفات نیز تنها اسامی و صفات غیروندی و ساده برای ساختن افعال تبدیلی مورد استفاده قرار میگیرند.
Plag structural restrictions pragmatic restrictions rule-specific constraint قالبی پیدا کردهاند که در خارج از این قالب استفاده نمیشوند: مثلا فعل "خشکیدن" معمولا در این قالب به کار میرود: "سر جاش خشکید" اما در موارد دیگر معادل مرکب آن استفاده میشود: عرقش خشک شد، درخت خشک شد، خشکش زده بود - تعدادی از افعال در جامعه تابو محسوب میشوند و همین مسئله کاربرد آنها را محدود میکند.
). Morphological Productivity: Structural Constraints in English derivation Derivation(Vol. 28).