چکیده:
هدف: هدف نوشته حاضر، بررسی زمینههایی در دانش کتابداری و اطلاعرسانی است که طی آن، نظریههای علم ارتباطات میتواند سرنخهای مناسبی برای تحلیل و تحقیق ارائه کند. برای وصول به این هدف، سعی شده تا زمینههایی از دانش کتابداری و اطلاعرسانی که علم ارتباطات میتواند دستمایه خوبی برای عمقیابی و واکاوی ارائه نماید، معرفی و کاربست آن نظریهها بررسی شود.
روش/رویکرد: در تحلیل حاضر از رویکرد تحلیل مفهومی (Conceptual Analysis) استفاده شده است. این رویکرد که در بررسیهای نظری کاربرد دارد، برای بسط یک یا گروهی از نظریات خاص یک فرد یا یک حوزه جهت وسعتبخشی، عمقبخشی، یا تحلیل مسائل حوزهای دیگر بهکار میرود. در اینجا سعی شده از منظر نظریههای علم ارتباطات به مسائل علوم کتابداری و اطلاعرسانی نگریسته شود.
یافتهها: از آنجا که علوم کتابداری و اطلاعرسانی از نظر بسیاری از نظریهپردازان این حوزه از علم ارتباطات جداییناپذیر دانسته شده و شان ارتباطی برای این دانش قائل شدهاند، لذا علم ارتباطات یکی از حوزه هایی است که در این رشته ظهور و بروز داشته و حایز اهمیت دانسته شده است. با وجود این، حضور علم ارتباطات در علوم کتابداری و اطلاعرسانی عموما در سطح ارتباط کتابدار- مراجعهکننده در فرایند مرجع باقی مانده و کمتر فراتر از آن رفته است. در نوشته حاضر سعی خواهد شد تا مسائلی از حوزه کتابداری و اطلاعرسانی که از طریق نظریههای علم ارتباطات قابلیت طرح، تحلیل و تعمیق دارند، طرح شوند. برای این کار، این مسائل در سه سطح کلی کتاب، کتابخانه، و کتابدار طرح میشوند.
اصالت/ارزش: کتابداری و اطلاعرسانی و علم ارتباطات دارای موضوع مورد بررسی مشترکی به نام پیام (اطلاع) هستند. هر چند بیشتر، اطلاع بهعنوان شیء در کتابداری و اطلاعرسانی موضوع تحقیق و کاربرد است، اما این شیء که هم محتوا، هم قالب و هم کلیت آن میتواند به مثابه پیام باشد، نمیتواند دور از نقش ارتباطی، اقناعی، مخاطبشناسانه، و فارغ از زمینه اجتماعی پیام نگریسته شود. مطالعه حاضر قصد در چنین زمینههایی را پر رنگ کند.
خلاصه ماشینی:
وجود این، بهدلیل آنکه جنبههای عملگرایانۀ علوم کتابداری و اطلاعرسانی و نگاه تکنیکی به مسائل کتابخانه و مراکز اطلاعرسانی و کار کتابداری همواره به مسائل نظری آن میچربیده است، کتابداران عموما مشغول به فعالیتهای فنی بوده و به اعمال خود اغلب به عنوان یک عمل اجتماعی<FootNote No="106" Text=" Social praxis.
با این حال، تحلیلهایی نیز از نظر علم ارتباطات میتوان نسبت به این موضوع داشت و آن اینکه اطلاعاتی که از رهگذر مکانیسمهای چیده شده توسط کتابدار به دست مخاطب میرسد، چگونه در راستای پیشداشتههای ذهنی کتابدار، جهتگیریهای اجتماعی او، تلاش کتابخانه برای حفظ نظم متعارف و سایر عوامل اجتماعی، شکلدهی<FootNote No="129" Text=" شکلدهی (framing) در علم ارتباطات به معنای انتخاب یا برجستهساختن جنبة خاصی از پیام و نادیده یا کمرنگ ساختن جنبههای دیگر آن است.
با این تحلیل، الگوهای واژگانیای که در سرعنوانهای موضوعی یا اصطلاحنامهها منعکس شده، بازنمایندة چیستند و آیا میتوانند جستجوهای ما را تحت تأثیر قرار دهند و آنها را به نتایج مشخصی راهنمایی کنند؟ یا در امر مشاورۀ اطلاعاتی و اشاعۀ گزینشی اطلاعات، آیا الگوهای اجتماعی و یا ساختار متعارف دانشگاهی منعکس شده در کتابخانه و نظام آن، از طریق کتابدار، بسته به سازمان مادر، کتابخانه و کتابدار، به نوع خاصی از تحقیقات منجر میشود و یا منابع مشخصی را برای تحقیق در اختیار او مینهد؟ اشاعۀ گزینشی اطلاعات<FootNote No="130" Text=" Selected Dissemination of Information (SDI).