تبیین سازه «حزم» (آینده نگری) بر اساس اندیشه اسلامی مقاله

پژوهش حاضر با هدف بررسی مفهوم «حزم» (آینده نگری) در روان شناسی و منابع اسلامی و تعیین مولفه ها و مقوله های این سازه انجام شده است. یافته های روان شناختی از طریق بررسی و تبیین منابع روان شناسی به صورت «کتابخانه ای» جمع آوری و تحلیل شد. مولفه ها و مقوله های «حزم» نیز به روش «توصیفی- تحلیلی» بر اساس رتبه بندی کتب روایی با استفاده از رتبه «الف» و «ب» استخراج و تبیین گردید. یافته های این بررسی نشان می دهد که مفهوم جامع سازه «حزم» عبارت است از: مهارت شناختی(کیاست) که فرد با استفاده از ظرفیت های گذشته و حال به پیامدهای آینده رویدادها توجه نموده(سیر زمانی) و در زمان حال آگاهانه به اقدامات منطقی(اقدام آگاهانه) روی می آورد. همچنین سازه مذکور مشتمل بر سه مولفه اصلی «کیاست»، «سیر زمانی» و «اقدام آگاهانه» و 10 مقوله با عنوان خرده مولفه هاست. یافته های مذکور قابلیت بهره برداری به منظور طراحی بسته های اموزشی و تربیتی را دارد.

The purpose of this study is to investigate the concept of "hazm" (prudence) in psychology and Islamic sources, and to determine the components and categories of this construct. The psychological findings were collected and analyzed by exploring and explaining psychology sources. The components and categories of "hazm" were also extracted and explained by using a descriptive-analytic method based on grades "A" and "B" in the ranking of narrative books. The findings of this study show that the comprehensive concept of "hazm” means: the cognitive skill through which future consequences of events are considered in the course of past, present and future and consequently, more prudence and rationality is shown and more caution is used one’s actions in the present time. Moreover, this concept includes three main elements of “sagacity”, "Timeline" and "Conscious Action" and ten categories including sub-components. The findings can be exploited for designing educational packages.

"یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که مفهوم جامع ‌سازة «حزم» عبارت است از: مهارت شناختی(کیاست) که فرد با استفاده از ظرفیت‌های گذشته و حال به پیامدهای آینده رویدادها توجه نموده(سیر زمانی) و در زمان حال آگاهانه به اقدامات منطقی(اقدام آگاهانه) روی می‌آورد. 5. جمع‌بندی از مجموع تعاریف روان‌شناسی «آینده‌نگری»، این مفاهیم به دست می‌آید: توانایی شناختی توجه به عواقب و پیامدهای تصمیم و رفتار، انتخاب رفتار صحیح در پرتو نگرش به اهداف بلندمدت و برنامه‌ریزی بر اساس توجه به آینده و تجارب پیشین. حضرت علی( به یکی دیگر از ابعاد شناختی «حزم» نیز اشاره نموده، می‌فرمایند: «الحزم‌ أن تتفقهوا»؛ (حقیقت) حزم این است که به تفقه بپردازید (مفید، 1413ق، ص 206). از‌این‌رو، در پاسخ به سؤال دوم پژوهش، که مفهوم سازة «حزم» در منابع اسلامی چیست، تعریف عملیاتی «حزم» عبارت است از: مهارت‌شناختی که به واسطة آن، در یک سیر زمانی بین گذشته، حال و آینده، به پیامدهای آیندة رویدادها توجه می‌شود و در نتیجه، فرد در زمان حال، با کیاست به اقدامات آگاهانه و منطقی روی می‌آورد. در روان‌شناسی، تعاریف گوناگونی از «آینده‌نگری» شده است که از مجموع آنها این مفاهیم به دست آمد: توانایی شناختی، توجه به عواقب و پیامدهای تصمیم‌ها و رفتار، انتخاب رفتار صحیح در پرتو نگرش به اهداف بلندمدت و برنامه‌ریزی بر اساس توجه به آینده و تجارب پیشین. بعد از تحلیل‌های روایی، نمایان شد که مفهوم سازة «حزم» عبارت است از: مهارت شناختی (کیاست) که فرد با استفاده از ظرفیت‌های گذشته و حال به پیامدهای آینده رویدادها توجه نموده (سیر زمانی) و در زمان حال آگاهانه به اقدامات منطقی (اقدام آگاهانه) روی می‌آورد."