معیارها و شاخص های تامین و تخصیص بودجه دولت اسلامی مقاله

ارزیابی بودجه دولت اسلامی نیاز به معیارهای کلی و شاخص های کمی دارد تا به وسیله آنها، بتوان برنامه تدوینی را نسبت به برآورد اهداف نظام اسلامی و رفع موانع توسعه و پیشرفت ارزیابی کرد. مقاله با استفاده از روش «تحلیلی» به دنبال تبیین معیارها و شاخص های تدوین و ارزیابی بودجه دولت اسلامی است. بر اساس یافته های مقاله، معیارها و شاخص های بودجه مطلوب دولت اسلامی در دو حوزه تامین و تخصیص منابع قابل ارائه است. بهینگی استفاده از منابع طییعی، عدالت در تامین منابع از طریق مالیات، کارایی نظام مالیاتی، ثبات و پایداری منابع درآمدی، شفاف بودن منابع درآمدی و تطابق با شرع، معیارهای پیشنهادی مقاله در بخش تامین منابع بودجه است. معیارهای بودجه مطلوب دولت اسلامی در بخش تخصیص نیز شامل رعایت مصالح عمومی، کارایی و بهره وری و عدالت در توزیع منابع می شود. برای سنجش معیارهای مزبور شاخص هایی در مقاله پیشنهاد شده است.

تخمین مقدار المیزانیة للحکومة الإسلامیة یقتضی الاعتماد علی معاییر کلیة ومؤشرات کمیة یعتمد علیها لوضع برنامج مدون بالنسبة إلی تحدید أهداف النظام الإسلامی وإزالة العقبات الکامنة فی طریق التطور والتنمیة؛ وفی هذا السیاق اعتمد الباحثان ضمن هذه المقالة علی أسلوب بحث تحلیلی لأجل بیان المعاییر والمؤشرات الخاصة بتدوین میزانیة الحکومة الإسلامیة وتخمینها، وقد دلت النتائج علی أن المعاییر والمؤشرات المثالیة للمیزانیة المشار إلیها یمکن أن تطرح فی مجالین هما تأمین المصادر وتخصیصها. الجدیر بالذکر أن المعاییر المقترحة فی هذه المقالة فیما یخص تأمین مصادر المیزانیة، تتمثل بما یلی: الأسلوب الأمثل فی استثمار المصادر الطبیعیة، العدل فی تأمین المصادر عن طریق الضرائب، الفائدة العملیة للنظام المالی، استقرار مصادر الدخل، شفافیة مصادر الدخل وانطباقها مع الأحکام الشرعیة. وأما المعاییر الخاصة بالمیزانیة المطلوبة للحکومة الإسلامیة فی مجال التخصیص، تشمل أیضا مراعاة المصالح العامة، والفائدة العملیة والاستثماریة، والعدالة فی تقسیم المصادر؛ وقد اقترحت بعض المؤشرات فی هذه المقالة لأجل تقییم المعاییر المذکورة.

The evaluation of Islamic state budget requires some general criteria and quantitative indicators which can be used for evaluating the drafted plan for accomplishing the goals of the Islamic system and removing the obstacles to development and progress. Using an analytical method، the paper seeks to establish on the criteria and indicators for providing for and evaluating the Islamic state budget. According to the findings of this paper، the criteria and indicators for the optimal budget of Islamic state can be presented in two areas: providing and allocating the resources. Optimal use of natural resources، ensuring justice in providing resources through taxes، efficiency of the tax system، stability and sustainability of the sources of revenue، clarity of the sources revenue، and observance of Islamic law are the paper’s proposed criteria for providing the budget resources. The desirable budget criteria of Islamic state concerning the allocation are the observance of public interests، efficiency and productivity and justice in the distribution of resources. The paper suggests some indicators for measuring these criteria.

"بدین‌روی، مؤدیان و مردم حق سؤال نسبت به این موضوع را که منابع کجا و چگونه خرج شده و چه نتایجی به دنبال داشته است، دارند (عباسی، 1389، ص82) با توجه به بیانات امام علی( در نامه به مالک اشتر دربارة وظایف حاکم و امر خراج (نهج‌‌البلاغه، بی‌تا، نامه 53) و دیگر آموزه‌های اسلامی، معیارهای ذیل برای تخصیص بودجة دولت اسلامی قابل استنباط است: 1. میزان رعایت برابری در مجوز بهره‌برداری از منابع ملی و ثروت‌های عمومی در شرایط مساوی برای افراد گوناگون جامعه (یا مناطق گوناگون)؛ امام علی( در نامة خود به مالک اشتر، ضمن سفارش او به پرداخت سهم فقرا و مساکین از بیت‌المال و درآمدهای متعلق به عموم مسلمانان، بر این نکته تأکید دارند که سهم فقرای ساکن در مناطق نزدیک به مرکز حکومت و ساکنان مناطق دوردست باید یکسان و مساوی باشد (ابن ابی‌الحدید، 1404ق، ج 17، ص 85) دولت می‌تواند بهره‌برداری از معادن و منابع را برای همگان آزاد بگذارد، ولی در این کار مشکلاتی وجود دارد که مانع اجرای عدالت می‌شود. جدول 9: عدالت در توزیع منابع به تصویر صفحه مراجعه شود نتیجه‌گیری بررسی عملکرد بودجة کشور طی چند دهة اخیر و نتایج حاصل از اجرای برنامه‌های توسعة اول تا چهارم (1389ـ 1368)، ما را به این مطلب رهنمون می‌سازد که تدوین بودجة سالانه از نظر منابع درآمدی و کیفیت تخصیص آنها، نیاز به بازنگری جدی دارد تا ابزاری برای تحقق اهداف نظام اسلامی بوده و قادر باشد موانع توسعه و پیشرفت را از سر راه جامعة اسلامی بردارد."