شناسایی و ارزیابی عوامل مؤثر بر چالش‌های نظام بانکی ایران مقاله

نظام بانکی ایران، در سال‌های اخیر با تنوعی از چالش‌ها روبرو بوده است. روش‌های مختلف و گاه مغایری در برخورد با این چالش‌ها پیشنهاد و گاهی نیز در پیش گرفته شده است.  نویسنده مقاله، بر این اعتقاد است که  شناخت دقیق مشکلات و تشخیص صحیح نشانه‌ها از علل و ریشه‌های مشکلات، برای مواجهه با آن‌ها واجد اهمیت است. بر این اساس، در این مقاله پس از مروری بر مطالعات قبلی در زمینه چالش‌های نظام بانکی با بهره‌گیری از تجربیات سال‌های اخیر ضمن شناسایی و معرفی چالش‌های مهم نظام بانکی، با نگاه نهادگرایی جدید، به تبیین ریشه‌های نهادی مؤثر بر  هر کدام از آن‌ها می‌پردازد. براساس نتایج این پژوهش، چالش‌های اصلی نظام بانکی مشتمل بر: افسارگسیختگی سود بانکی، شبهه غیر شرعی بودن عملیات بانک‌ها، بدهکاران معوق، رشد مازادبرداشت‌های بانک‌ها، سوء تخصیص منابع به تولید، ضعف نظارت بانک مرکزی بر بانک‌ها، مشکلات ساختار و تقسیم وظایف بانک، نواقص نظام‌های اطلاعاتی، نواقص در ابزارها و سیاست‌های پولی و قوانین مداخله‌گر در امور بانک، است. با استفاده از مدل ویلیامسون، در آغاز، نشانه‌های بارز این چالش‌ها تبیین و سپس، علل ریشه‌ای آن‌ها در سه سطح حکم‌رانی، ساختارهای نهادی و انگاره‌ای(دستگاه معرفتی)، تشریح شده‌اند؛ که به‌طور خلاصه شش عامل در بالاترین سطح، به انگاره‌ها و فرهنگ مرتبط است، بیست و هفت عامل به لایه‌ی ساختار نهادی و بیست و نه عامل به لایه‌ی قابلیت حکم‌رانی مرتبط می‌شوند. این عوامل در صحنه‌ی عمل منجر به ظهور سی و پنج نشانه (مساله ) در نظام بانکی کشور شده‌اند.

براساس نتایج این پژوهش، چالش‌های اصلی نظام بانکی مشتمل بر: افسارگسیختگی سود بانکی، شبهه غیر شرعی بودن عملیات بانک‌ها، بدهکاران معوق، رشد مازادبرداشت‌های بانک‌ها، سوء تخصیص منابع به تولید، ضعف نظارت بانک مرکزی بر بانک‌ها، مشکلات ساختار و تقسیم وظایف بانک، نواقص نظام‌های اطلاعاتی، نواقص در ابزارها و سیاست‌های پولی و قوانین مداخله‌گر در امور بانک، است. . ابتدا چالش‌ها و عوامل موثر بر آن‌ها که حاصل مشاهدات میدانی و مصاحبه‌ها و جلسات متعدد است، تشریح می‌شود: ۱-۴- افسارگسیختگی سود بانکی  سود بانکی، به یک چالش مهم نظام بانکی تبدیل شده است که علل و نشانه‌های آن به شرح زیر است:  تنوع نرخ سود بانکی اعم از سود سپرده‌ها و تسهیلات بین بانک‌های خصوصی و دولتی ایران و آزادی عمل در تعیین نرخ سود (که از سال 1390 براساس مصوبه شورای پول و اعتبار سرعت پیدا کرده است)، این تنوع را گسترده کرد.  علل بالا بودن نرخ سود بالاتر بودن سود بانکی نسبت به نرخ بازدهی فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی از نظر اقتصادی، بیان‌گر نواقص جدی در اقتصاد است که دلایل آن را در فرصت‌های سفته‌بازی در اقتصاد و مشکلات ساختاری و مدیریتی در بخش واقعی اقتصاد، مردد بودن و برنامه نداشتن دولت برای حمایت از تولید و نیز نظارت ضعیف بر نظام بانکی، به‌خصوص نظارت برتخصیص منابع، می‌توان پیدا کرد. ۵-۴- تخصیص منابع به تولید  صعوبت تامین مالی مستقیم بنگاه‌های تولیدی از تسهیلات بانکی به‌عنوان یکی از مشکلات اصلی نظام بانکی شناخته می‌شود و به یک چالش مهم نظام بانکی تبدیل شده است که جزئیات علل و نشانه‌های آن به شرح زیر است:  به‌دلیل این‌که بنگاه‌های تولیدی سودآوری کمتری نسبت به فعالیت‌های بازرگانی، خدماتی و سفته‌بازی دارند و نیز این‌گونه بنگاه‌ها معمولا تسهیلات بلندمدت نیاز دارند.