سابقه و سبب برگزاری سیزده‌بدر در سنت‌های ایرانی مقاله

در ایران و کشورهای متاثر از فرهنگ ایرانی، روز سیزدهم فروردین ماه هر سال مردم از خانه­ها بیرون می­روند و از بام تا شام به گردش و شادی می­گذرانند. این روز که اصطلاحا «سیزده­بدر» نامیده می­شود و یکی از مشهورترین آیین­های نوروزی است هیچ سابقه مکتوبی در منابع ادبی و تاریخی قدیمی ندارد و کهن­ترین اسناد مربوط به آن ظاهرا از دوره فتحعلی شاه قاجار است. خاطرات و سفرنامه­های عصر قاجار نشان می­دهد که هم شاه و رجال درباری و هم عامه مردم، مراسم روز سیزدهم فروردین را به­صورت رسمی و گسترده اجرا می­کردند. در باورهای باستانی ایرانیان روز «سیزدهم» تیرماه بدشگون بوده و از سوی دیگر بنا بر اقوال و احادیثی روز «سیزدهم» همه ماه­های ایرانی بد و نحس است. با این پیشینه و پشتوانه برای نحوست روز «سیزدهم»، ایرانیان دوره قاجار معتقد بودند که در روز سیزده فروردین احتمال دارد خانه­هایشان ویران شود و نیز بلاهای سال جدید در این روز تقدیر و تعیین می­شود. به همین دلیل برای در امان ماندن از زیان­های این روز و راندن نحسی آن، به دشت و باغ می­رفتند و تفرج می­کردند. محققان معاصر هم حدس­ها و نظریات گوناگونی (حداقل چهارده دیدگاه) درباره علت مراسم «سیزده­بدر» مطرح کرده­اند که از آن میان نمادینگی روز سیزدهم برای هزاره سیزدهم در باورهای ایرانی- که زمان پایان عمر دوازده هزار ساله گیتی و آغاز آشوب و تباهی نهایی است- محتمل­تر می­نماید. در نگارش این مقاله بسیاری از مآخذ ادبی و تاریخی و نوشته­ها و پژوهش­های معاصران با استقصایی تقریبا تام (در متون چاپی، پیکره­های زبانی و نرم­افزارها) بررسی و سپس بر اساس شواهد به­دست­آمده، درباره سابقه و سبب برگزاری «سیزده­بدر» بحث و نتیجه­گیری شده است.

In Iran and the countries influenced by Iranian culture، on the thirteenth day of Farvardin، every year، people leave the house and go on excursion outdoor from morning to night. This day، called Sizdah Bedar، is one of the most important rituals. Nowruz's famous ritual that has no history in ancient literary and historical sources، and the first related documents belong to the time of Fath-Ali Shah Qajar. The memories and travel guides of the Qajar era show that the Shah and the royal court as well as the public have officially and widely celebrated the thirteenth day of Farvardin، and that in the ancient Iranian beliefs، the "thirteenth day of July was sinister. According to the words، the thirteenth day of all the Iranian months were sinister. Regarding this historical background on the sinister nature of 13th، Iranian at Qajar era had believed in this day their homes might be destroyed and also the New Year calamities have been destined on this day. To this end، they were going to the plains and gardens to relax and save themselves from the losses of that day. Contemporary scholars have also brought up various guesses and views (at least 14 opinions) about the cause of the “Sizdah Bedar” ceremony among which symbolism of the thirteenth day for the thirteenth millenary in Iranian beliefs –which shows the end of the twelve thousand-year-old universe and the beginning of the final disturbance and destruction- sounds more likely. To do the present research، the authors benefited from a review of many literary and historical references، writings and research of contemporaries with specific precision (in print، language corpora and soft wares) and then on the basis of the evidence obtained from the history of the Sizdah Be Badr discussion and conclusion have been presented.

روز سيزده عيد بايد بدين منوال بگذرد (عضدالدوله ، ١٣٧٦: ٥٣- (54 جيمز موريه که در دورة فتحعلي شاه (سال هاي ١٨٠٩- ١٨١٥م ) در سفارتخانۀ انگلستان در ايران بوده ، پس از توضيح جشن نوروز و وقايع روزهاي نخسـت فـروردين مـاه در تهران و دربار قاجار، نوشته است «روز سيزدهم مـاه صـفر را ايرانيـان روزي بسـيار بـد ميشمارند. (366 -364 /1 :1384) اين نکتۀ تا حدودي عجيب و پرسش برانگيز را هم بايد يادآور شد که با وجود اسناد و اشارات متعدد دربارة برگزاري آيين روز سـيزدهم فـروردين در دورة قاجـار، بعضـي جهانگردان اروپايي در سفرنامه هاي خويش به اين موضوع توجه نکرده اند؛ مثلا بروگش آلماني که توصيفي نسبتا طولاني از جشن نوروز در تهران عصر ناصرالدين شـاه نوشـته (١٣٦٧: ٦١٩- ٦٢٥) از مراسم سيزده بدر ـ که ديـديم در آن زمـان بـه صـورت عمـومي و 142 گستره برگزار ميشده ـ ياد نکرده است يا دوبو که در کتابش به نام ايران گـزارش هـاي سياحان اروپايي قرن هفدهم و هجدهم و آغاز سدة نـوزدهم را دربـارة ايـران خلاصـه کرده ، نوشته است «جشن نوروز نزديک به يک هفته ادامه مييابـد» (کريسـتن سـن ، ١٣٨٦: ٤٩٣) که از اينجا ميتوان چنين استنباط کرد که شايد در بيشتر سفرنامه هايي که او ديـده و مطالب آن ها را تلخيص کرده ، اشاره اي دربارة «دوازده » روز بودن نوروز و پايان آن بـا مراسم ويژة روز سيزدهم نبوده است .