چکیده:
در میان گروههای اجتماعی جامعة ایران در دورة اسلامی سادات بهدلیل انتساب به پیامبر اسلام (ص) و ائمة اطهار (ع) و تجلّی در پارهای از عرصههای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جایگاه در خور اعتنایی داشتند. با عنایت به جایگاه تثبیت شدة سادات در جامعة ایران بر اساس مولفههای مذکور در پیش از تاسیس حکومت قاجار و ضرورت تمسک دودمان قاجار به سادات برای کسب مشروعیت دینی در دورة تثبیت حکومتشان این گروه اجتماعی شبکهای از نقشهای متنوع را برعهده گرفت. پژوهش حاضر میکوشد به این پرسش پاسخ دهد که، سادات چه جایگاه، کارکرد و مناسباتی در جامعة ایران عصر قاجار داشتند؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که سادات به موازات مناسبات گسترده با حاکمیت و گروههای گوناگون اجتماعی، گروهی متمایز بودند که در واحدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کارکردهای متنوعی داشتند که این کارکردها عمدتا ناشی از فقدان نهادهای اجتماعی و سیاسی در جامعة ایران عصر قاجار بود و همین امر موجب به رسمیت شناخته شدن نقش آفرینی آنها از سوی حاکمیت و گروههای اجتماعی به مثابه نیرویی میانجی شده بود.
Among the social groups of the Iran society during the Islamic
period, Sadats were well placed in a number of cultural, social and
political spheres due to their attachments with the Prophet of Islam
(PBUH) and Ahlul Bayt. Considering the established status of Sadats in
Iran society based on the components mentioned before, the
establishment of the Qajar regime and the necessity for the Qajar dynasty
to support Sadats to gain religious legitimacy during the period of the
establishment of their government, this social group assumed a network
of various roles. The present research tries to answer this question: what
place, function, and relations did Sadats have in the Qajar era of Iran?
The findings of this research showed that Sadats, along with extensive
relations with the government and various social groups, were a different
group that had various functions in the economic, social, cultural and
political units, which were mainly due to the lack of social and political
institutions in the Iran society, in the Qajar era. This led to the
recognition of their roles as a mediating force by the government and the
social groups.
خلاصه ماشینی:
با عنایت به جایگاه تثبیت شدة سادات در جامعۀ ایران بر اساس مؤلفه های مذکور در پیش از تأسیس حکومت قاجار و ضرورت تمسک دودمان قاجار به سادات برای کسب مشروعیت دینی در دورة تثبیت حکومت شان این گروه اجتماعی شبکه ای از نقش های متنوع را برعهده گرفت .
به رغم آسیب های مورد اشاره در فرآیند پرداخت و دریافت خمس ، این منبع درآمد همچنان یکی از درآمدهای پایدار سادات در دورة قاجار بود که به طور سنتی تداوم داشت .
گسترش آئین ها و مراسم های مذهبی در جامعۀ ایران عصر قاجار که از حمایت های دولتی نیز برخوردار بود امکان تازه ای در اختیار سادات قرار داد تا از این موقعیت ایجاد شده برای کسب درآمد بیش تر بهره ببرند.
تشکیلات نقابت در دورة قاجار وظایفی چون پرداخت مقرری و هدایای دولتی به سادات فقیر، جلوگیری از تکدیگری آنان ، جلوگیری از تخلفات و ارتکاب جرم ، ایجاد هماهنگی میان سادات و دربار برای کسب رضایت و دعاگویی آنان به سلطان و رجال مملکتی، دقت و نظارت بر نسب شناسی و حفظ نسب و شجره و مقابله با مدعیان سیادت ، همکاری و هماهنگی برای تحصیل کودکان سادات و برقراری نظم و اطلاع رسانی جهت همراهی و مشارکت سادات در مراسم های آئینی را بر عهده داشت (روزنامۀ ایران ، شماره های ٣٣٦ و ٧٠٦: ٢ و ٣).
این ضرورت های سیاسی دولت قاجار، پاره ای تحولات سیاسی و فقدان برخی از نهادها در ایران دورة قاجار بود که زیست جمعی این گروه را دچار دگرگونی کرد و قدرت اقتصادی، نفوذ سیاسی و منزلت اجتماعیشان را ارتقا داد.