چکیده:
شهر آران و بیدگل واقع در شهرستانی بدین نام، در دهههای اخیر از ترکیب دو شهر آران و بیدگل تشکیل شده است. این شهر از قرنها پیش مرکز مهم جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی در منطقه کاشان بوده است. رد پای این شهر و مکانهای وابسته به آن مانند آبادی هراسکان را میتوان در منابع قرون اولیه اسلامی همچون تاریخ قم و کتاب ذکر اخبار اصفهان یافت. قصیده نونیه راوندی نیز اطلاعاتی از این شهر در دوره سلجوقی به دست میدهد. در منابع دوره ایلخانی نیز به آبادی بیدگل و هراسکان اشاره شده است. در دوره صفوی، آران و بیدگل از رونق و اعتبار قابل ملاحظهای برخوردار بوده و در آن هزاران کارگاه شعربافی مشغول به کار بوده است. اهمیت این شهر از برخی سفرنامههای دوره صفوی و اسناد آیینی این دوره به دست میآید. همچنین تصویری از آران و بیدگل در دوره زندیه از رساله شرح احوال ملاعلی آرانی آمده است. وضعیت این شهر در دوران قاجاری را نیز میتوان از تاریخ کاشان ضرابی، کتابچه کیفیت بلده و بلوکات کاشان و کتاب جالب چراغان در جغرافیای قصبه بیدگل به دست آورد. درمجموع، این مقاله تلاشی است آغازین برای یافتن هویت تاریخی شهر آران و بیدگل.
خلاصه ماشینی:
آسـیب دیگـری کـه درایـن بـاره بـه چشـم میخورد، گزینش یا نادیده گرفتن منابع و بعضا دستکاری آن به انگیزۀ رقابت های محلی است که برای پژوهشگر امری ناپسند است ، اما درخصوص آران و ببیدگل کم وبیش به چشم مـیخـورد؛ از جمله آنچه دربارۀ نسبت امامزادگان و بنای اولیۀ برخی از زیارتگاه های مربـوط مطـرح شـده نیـز متکی بر هیچ سند یا نشانۀ تاریخی نیست .
وی ضـمن قصـیده ای طـولانی کـه موضوع آن هجوم ملک سلجوق به کاشان در سال ٥٣٢ هجری است ، از چهل آبادی که در این هجوم مورد غارت قرار گر ته اند یاد کرده است ؛ از جمله هراسـکان و دیگـر آبـادیهـای ایـن منطقه ما ند « بیدگل »، «مهدیآباد» و «قاسم آباد» که اکنون محـلات آران هسـتند و همـین طـور «انوش آباد» که با فاصلۀ کمی از آن ها واقع شده است (راوندی، ١٣٣٤: ٨٤ و ٨٥).
این رسـاله بـه جـز گـزارش مختصـر زندگی و تاریخ تأ یف آثار فراوان مؤلف ، دربردارندۀ وقایع مهـم تـاریخی و جغرافیـایی تـاریخی منطقۀ کاشان و آران و بیدگل در عصر کوتاه زندیه و یمۀ اول دورۀ قاجاری ین سال هـای ١١٧٧ تا ١٢٤٢ است ؛ از جمله دست به دست شدن قدرت ین زندیه و سرانجام تفوق آغامحمـدخان بـر ایران و درگیریهای آن ها در منطقۀ کاشان ، وضعیت معیشتی مردم در آن دوران ، حمام ها، مساجد و حســی یه هــای آران و مجــالس و آیــین هــای عــزاداری محــرم ، توصــیف برخــی قنــات هــا و حوض خانه های آران به ویژه دو نات آران دشت و وشاد کـه از میـان آبـادی مـیگذشـته اسـت و اطلاعاتی دربارۀ خانه های عالی و اهالی متمـول ببیدگل و دو تـن از عالمـانش ، محمـد جعفـر و ملاعبدالله ببیدگلی.