چکیده:
احتمالاً اصل و مبدأ تعزیه یا شبیه را باید در آیینهای پیش از اسلام واکاوی کرد که پس از اسلام، با الهام از فاجعۀ کربلا بهعنوان یک نمایش دینی نمود یافت و در دور تکاملی، اشخاص و قصههای دیگری نیز به آن افزوده شد. نسخۀ تعزیه/شبیه «حسین بن منصور حلاج» یکی از این دگردیسیهای مضمونی تعزیه است که در آن، نطفۀ شمس تبریزی از خون کشتۀ حسین بن منصور حلاج بسته میشود. شخصیتهای اصلی این اثر، حسین بن منصور حلاج، شمس تبریزی، ملای روم (مولانا) و دختر و همسر وی هستند. این مقاله ضمن بررسی شخصیت و ساختار قصهپردازی و روایت در تعزیه/شبیه حلاج، به علل این دگردیسی مضمونی میپردازد. مطابق یافتهها، شمس در روایتی جدید و اسطورهای، فرزند دختر مولانا و وجه دیگر شخصیت حلاج است و نویسندۀ بینام این نسخۀ تعزیه که با زیست و اندیشۀ این سه عارف بزرگ (حلاج، شمس و مولانا) آشنا بوده، روایتی اسلامی-شیعی و اسطورهای از آن ارایه داده است.
خلاصه ماشینی:
مهلتی بایست تا خون شیر شد (زایش شمس تبریزی از خون حسین بن منصور حلاج در یک نسخۀ تعزیه ) 1 محمد نجاری تاریخ دریافت : ٩٧/٠٣/٠٨ تاریخ تصویب : ٩٧/٠٥/٢٩ چکیده احتمالا اصل و مبدأ تعزیه یا شبیه را باید در آیین های پیش از اسلام واکاوی کرد که پس از اسلام ، با الهام از فاجعۀ کربلا به عنوان یک نمایش دینی نمود یافت و در دور تکاملی، اشخاص و قصه های دیگری نیز به آن افزوده شد.
حسین بن منصور حلاج ، شمس تبریزی، مولانا، تعزیه ، روایت نمایشی مقدمه و بیان مسئله دربارة وجود هنر نمایش در ایران پیش از اسلام دو دیدگاه کاملا متفاوت وجود دارد: پژوهشگران دستۀ نخست در وجود هنر نمایش در این دوران با دیدة تردید می نگرند و گروه دیگر براساس شواهد و مستندات ، نظری مخالف با گروه اول دارند، اما هردو دسته در یک موضوع توافق دارند و آن وجود آیین هایی مذهبی با شیوة اجرایی نمایشی/شبه نمایشی در ایران پیش از اسلام است .
در این مجموعه ، نسخه ای دست نویس با عنوان «این مجلس انالحق گفتن منصور حلاج و کشیدن او را به حکم شرع به دار ملای روم و خون او را در شیشه پنهان میکند به جای زهر دوختر (دختر) کور و کر و افلج میخورد حامله میشود میزاید شمس تبریز را»٢ از نویسنده ای ناشناس وجود دارد که عنوان طولانی آن ، گویای قصه و شخصیت های اصلی این اثر مهجور نمایشی است .