چکیده:
دونالد توماس کمبل در زمره دانشمندان روانشناسی و علوم اجتماعی است که سهم زیادی در گسترش رویکردی تکاملی به فلسفه علم، اخلاق و به ویژه معرفتشناسی دارد. کمبل، ایدههای معرفتشناسانه خود را که نوعی معرفتشناسی توصیفی است، معرفتشناسی تکاملی خواند. وی در این رویکرد، منطق حاکم بر فرآیند انتخاب طبیعی را برای تبیین سطوح مختلف معرفت، از سطح زیستی تا سطح فرهنگ و علم، استفاده میکند. به عبارت دیگر، وی در پی صورتبندی نظریهای کلی درباره معرفت، مبتنی بر انتخاب طبیعی با استفاده از دادههای علوم زیستی، روانشناسی و جامعهشناسی است. کمبل، مکانیسم تنوع کور و ابقاء انتخابی- تکواا - را مکانیسم کلی فرآیندهای تکاملی از جمله فرآیندهای زیستی، یادگیری و خلاقیت در نظر میگیرد و با تعمیم این مکانیسم به سطح علم، به تبیین تغییرات معرفت علمی میپردازد. در این مقاله، ضمن ارائه گزارشی توصیفی-تحلیلی و نقد معرفتشناسی تکاملی کمبل، به پیامدهای فلسفی معرفتشناسی تکاملی وی نیز خواهیم پرداخت.
خلاصه ماشینی:
کمبل ، مکانيسم تنوع کور و ابقاء انتخابي- تکواا - را مکانيسم کلي فرآيندهاي تکاملي از جمله فرآيندهاي زيستي، يادگيري و خلاقيت در نظر ميگيرد و با تعميم اين مکانيسم به سطح علم ، به تبيين تغييرات معرفت علمي ميپردازد.
برخي ديگر، از جمله هال (Hull) انتخاب طبيعي زيستي و تکامل فهم علمي را دو نمونه از يک فرآيند واحد ميدانند و باز برخي ديگر از جمله پلوتکين (Plotkin)، جيکو(Cziko) و بلکمور(Blackmore) نگرشي به نام داروينيسم جهاني( Universal Darwinism) را توسعه داده اند که در اين پروژه ، هدف عمده ، کشف سازوکار انتخابي در تمام فرآيندها است .
کمبل در معرفت شناسي تکاملي خود تفسير اول را اتخاذ ميکند و در پي نظريه ي انتخابي کلي و جهانشمول براي تبيين پديده هاي مختلف از سطح زيستي تا سطح علم است .
نظريه ي کلي انتخاب کمبل ، چهار ادعاي اصلي دارد(٤٢١ :١٩٧٤ ,Campbell)، الف - فرآيند تنوع کور و ابقاء انتخابي – تکواا – سازوکار بنيادي و اصلي رشد معرفت ، افزايش تناسب سيستم با محيط زيست است .
کمبل دو اصل رايج تقليل گرايي مبني بر اينکه الف ) فرآيندها در سطوح بالاتر بوسيله قوانين سطوح پايين تر از جمله سطح فيزيک زيراتمي معين ميشوند؛ و ب ) دستاوردهاي هدفمند در سطوح بالاتر، محصول اعمال فرآيندهاي خاصي در سطوح پايين تراند؛ براي سيستم هاي زيستي که از طريق انتخاب طبيعي عمل ميکنند، کافي نميداند و دو اصل علي ديگر را به زيست شناسي اضافه کرد :(Campbell, 1959: 162) ١-نوپديدي (Emergence): برخي از قوانين زيست شناسي تکاملي که در وضعيت هاي بسيار پيچيده جهان حاکم اند، قابل تقليل به قوانين فيزيک و شيمي نيستند.
کمبل مدل تکاملي توسعه ي علم تولمين را مدل مناسبي براي توصيف روشي که سازگار با انتخاب طبيعي نظريه هاي علمي و معرفت شناسي تنوع کور و ابقاء انتخابي است ، ميداند.