چکیده:
عقد و ایقاع اعمّ از این که لازم یا جایز باشد، تعهّداتی را موجب می شود که متعهّد ناگزیر از ایفای آن است. ایفای تعهّد زمانی ذمّه متعهّد را بریّ می سازد که طبق مفادّ عقد، از حیث اوصاف و شرایط مقرّر واقع شود؛ به این معنا که الزاماً باید در زمان و مکان مورد توافق در متن عقد صورت پذیرد و در فرضی که انجام تعهّد، متضمّن هزینه باشد بر عهده طرفی خواهد بود که در ضمن عقد به آن تصریح شده است. اما گاه به جهاتی ممکن است عقد از حیث زمان، مکان و هزینه وفای به عهد، مطلق باشد. این مسأله مورد توجه فقیهان قرار گرفته و اختلاف نظرها و بحث های متعدّدی را در فروض مختلف به همراه داشته است. بر اساس یافته های این نوشتار، جز در عقد جایز که زمان، الزامآور نیست در فرض اطلاق عقد، اصل تأدیه فوری تعهّد، اصل انجام تعهّد در مکان انعقاد و اصل پرداخت هزینه انجام تعهّد توسّط طرفی از عقد که تأدیه به مصلحت او صورت می پذیرد، مبنای پاسخ به مسائلی است که در کلیه ابواب فقهی، حقوقی و قانونی قابل طرح است.
خلاصه ماشینی:
ایفای تعهد زمانی ذمه متعهد را بری می سازد که طبق مفاد عقد، از حیث اوصاف و شرایط مقرر واقع شود؛ به این معنا که الزاما باید در زمان و مکان مورد توافق در متن عقد صورت پذیرد و در فرضی که انجام تعهد، متضمن هزینه باشد بر عهده طرفی خواهد بود که در ضمن عقد به آن تصریح شده است .
) اما سخن در این است که متعهد، چه وقت و در کجا ملزم است که تعهد خود را ادا کند؟ ودر فرضی که ایفای تعهد مستلزم هزینه باشد، کدام یک از طرفین تعهد، مسئول پرداخت آن هستند؟ در جستار، حاضر این مسأله در دو فرض تصریح به اوصاف یاد شده در متن عقد و اطلاق آن ، بر پایه آموزه های فقهی و قواعد و اصول ناظر به حقوق تعهدات در فقه امامیه مورد بررسی قرار می گیرد.
مثلا در عقد بیع به محض تراضی و تعاقد و انشای ایجاب و قبول ، بایع ، متعهد به تأدیه مثمن و مشتری موظف به پرداخت ثمن است ، چه آن که اطلاق عقد، اقتضا می کند که ثمن و مثمن ، حال و بدون أجل باشند؛ از اینرو اگر فردی چیزی را به طور مطلق بخرد، بی آن که تأجیل ثمن یا مثمن شرط شده باشد، معامله نقد محسوب می شود، درست مانند زمانی که متعاقدین ، حال بودن عوضین را شرط کرده باشند (ابن ادریس ، ١٤٠٤: ٣٨٧/٢)، زیرا اطلاق عقد عرفا به نقد بودن آن انصراف دارد و چنان چه در ضمن عقد و در متن آن ، تعجیل و حال بودن هر یک از عوضین شرط شود، خود تأکیدی بر حال بودن آن است (شهید اول ، .