چکیده:
ترسل و انشا از فنون شریف و ارزشمند دیوانی است و منشیان و کاتبان از دیرباز ضمن ارائه اصول نظری کتابت به تالیف آثار عملی نیز دست میزده اند. از جمله این آثار میتوان به«زینه الکتّاب» منسوب به بیهقی،«عتبه الکتبه»بدیع جوینی، و«دستور الکاتب»هندوشاه نخجوانی اشاره کرد. در اینگونه کتابها علاوه بر وجود نمونه نثرهای فصیح و زیبا، سبک و شیوه نگارش آنها خود در حکم دستورالعمل و الگویی است برای درست و زیبا نویسی.
از آثار دیگر در این زمینه میتوان به «ترسل» معین الدین اسفزاری،منشی و شاعر نامدار قرن نهم اشاره کرد که چند نسخه از این اثر موجود است.این اثر مشتمل برمقدمه،چهار منشاء و یک خاتمه است.انواع گوناگونی از نامه های رسمی و غیر رسمی در اثر آمده است. بدین روی اسفزاری کوشیده که هم اثر وی جامع مکتوبات عصر تیموری باشد و هم اینکه نمونه و الگویی برای کاتبان و مردم عادی به دست داده باشد و شاید به همین علّت باشد که ترسل از قبول عام برخوردار شده است.پرسش اصلی پژوهش در وهله اول آن است که ویژگیهای اصلی سبک نثر دوره تیموری به ویژه در آثار ترسل و انشا چیست؟و ثانیا مختصات سبکی ترسل اسفزاری چیست؟سبک نثر ترسل اسفزاری به رغم سادگی جریان کلی نثردر دوره تیموری،در شمار نثرهای فنی و منشیانه است،البته گرایش عمده مترسلان و دبیران درباری در این عصر به نثر فنی و مصنوع میباشد.نگارندگان مقاله حاضر برآنند تا ضمن معرفی مختصر اسفزاری و ترسل او،به بیان مختصات سبکی اثر بپردازند.
خلاصه ماشینی:
(حبیب السیر،خواندمیر،ج ٤: ص٣٤٨) دراین مقاله پاسخ به پرسشهای زیر مد نظر است : ویژگیهــای ســبک نثــر دوره تیمــوری چیســت و آیــا آثــار مترســلان نیــز در ایــن مقولــه میگنجد؟مولفه های اصلی سبک نثر ترسـل اسـفزاری در محورهـای زبانی ،معنـایی و ادبـی چیست ؟در این مقاله ابتدا به شکل مختصر اطلاعاتی دربارة «ترسل »اسفزاری و شاخصه های سبک نثر دورة تیموری بیان و در ادامه بـرای بررسـی ویژگیهـایی سـبکی نثـر«ترسـل » ده درصد ازمتن اثر ، که از بخشهای مختلف انتخاب شـده ،به عنـوان نمونـه بررسـی میشـود و ویژگیهایی زبانی ، معنایی و ادبی متن دراین ده درصد برگزیده بررسی و بیان خواهد شد.
دراینجا اشاره ای کلی به مختصات سبک نثر دورة تیمـوری بـه ویـژه درآثـار ترسـل و انشـا خواهیم داشت :١- حرکت به سوی ساده نویسی که جریان کلی سبک نثر این دوره اسـت و «نثر پارسی در این دوره به تدریج از مبالغه های صنعتی و فنی قرون مقدم آزاد میگشـت »( تاریخ ادبیات در ایران ،صفا،ج ٤:ص ٤٦٥) ٢- نفوذکلمات و ترکیبات ترکی و مغولی (سـبک شناسی نثر،بهـار،ج ٣ :ص ٢١٠ – ٢٠٩) ٣- ضـعف تـألیف و عـدم توجـه بـه قاعـده هـای دستوری ( تاریخ ادبیات در ایران ،صفا،ج ٤:ص ٤٦٥) ٤- استعمال افعال بـه صـیغة وصـفی جدید یعنی ماضی نقلی ، با حذف ربط خبری که (است ) و سایر ضمایرآن باشد، به تکرار در نامه ها دیده میشود.