چکیده:
امیرخسرو دهلوی شاعری موسیقیدان است، لذا در کاربرد عوامل موثر بر موسیقی شعر از مهارت خاصی برخوردار است، بنابراین مقایسه موسیقی غزلیات او با شاهکاری چون غزلیات حافظ سبب میشود تا آشکار گردد، حافظ از چه شگردهایی استفاده کرده است که با وجود به کارگیری بهتر عوامل ظاهری موسیقایی در شعر امیرخسرو دهلوی، در نهایت موسیقی شعر او دلنشین تر گشته است؟مقاله حاضر بر اساس الگوی ارائه شده درکتاب موسیقی شعر، با شیوه توصیفی- تحلیلی و مقایسه ای انجام گرفت و در نهایت این نتیجه به دست آمدکه : با وجود آنکه اوزان به کارگرفته شده در غزلیات حافظ به نسبت امیرخسرو تنوع کمتری دارد و از جهت کاربرد ردیف و قافیه نیز امیرخسرو دهلوی به سبب اشراف بر موسیقی، ردیفها و قافیه های غنیتری بکار برده است؛ اما در نهایت موسیقی برخاسته ازغزلیات حافظ بهتر از کار درآمده چرا که آهنگ شعر محدود به بحرآن نیست بلکه درنوع پیوست کلمات با یکدیگر و ایقاعهای شعر، موسیقی شگفت انگیزی آفریده میشود. لذا حافظ با استفاده از این شگرد زبانی از یک وزن ، موسیقیهای متنوعی آفریده است. درموسیقی کناری نیز او به جای آن که شعر و فضای آن را با ردیفهای طولانی محدود کند، ازشگردهای خاصّی، نظیر: هماهنگی فضای عاطفی شعر با حروف قافیه یا ردیف استفاده کرده است و بدین ترتیب موسیقی شعر حافظ منحصر بفرد گشته است.
خلاصه ماشینی:
بررسی دو عامل موسیقایی وزن و ردیف در غزلیات امیرخسرو دهلوی و حافظ چکیده امیرخسرو دهلوی شاعری موسیقیدان است ، لذا در کاربرد عوامل موثر بـر موسـیقی شـعر از مهارت خاصی برخوردار است ، بنابراین مقایسۀ موسیقی غزلیات او با شاهکاری چون غزلیات حافظ سبب میشود تا آشکار گردد، حافظ از چه شگردهایی استفاده کرده است که با وجـود به کارگیری بهتر عوامل ظاهری موسیقایی در شعر امیرخسرو دهلـوی ، در نهایـت موسـیقی شعر او دلنشین تر گشته است ؟مقالۀ حاضر بر اساس الگـوی ارائـه شـده درکتـاب موسـیقی شعر، با شیوة توصیفی - تحلیلی و مقایسه ای انجام گرفت و در نهایت این نتیجه بـه دسـت آمدکه : با وجود آنکه اوزان به کارگرفته شده در غزلیات حافظ به نسـبت امیرخسـرو تنـوع کمتری دارد و از جهت کاربرد ردیف و قافیه نیـز امیرخسـرو دهلـوی بـه سـبب اشـراف بـر موسیقی ، ردیفها و قافیه های غنیتری بکار بـرده اسـت ؛ امـا در نهایـت موسـیقی برخاسـته ازغزلیات حافظ بهتر از کار درآمده چرا که آهنگ شعر محدود به بحرآن نیست بلکه درنوع پیوست کلمات با یکدیگر و ایقاعهای شعر، موسیقی شگفت انگیزی آفریده میشود.
برای نمونه شکل کامل بحر رمل مثمن سالم تنها یکبار(غزل ش١٩٧٨)و رمل مسـدس سالم ٢٣بار در دیوان امیرخسرو آمده است اما شکلهای دیگر این بحر پرکاربردترین وزن در دیوان غزلیات اوست چنانکه در کل غزلیات امیرخسرو ، ٥٧٥ غزل ، در شکلهای رمل مـثمن مقصور، رمل مثمن مخبون ، مسدس مقصور و مخبون و مثمن و مسدس سالم سروده شـده است : گنج عشق تو نهان شد در دل ویران ما میزند زان شعله دایم آتشی در جان ما * «فاعلاتن ، فاعلاتن ، فاعلاتن ، فاعلن » دیوان امیرخسرو (ش ٢٢ ب ١) یکی از اوزان رایج در بحر رمل «فعلات فاعلاتن ، فعلات ، فاعلاتن » اسـت کـه آن را بحـر رمل مثمن مشکول گویند.