چکیده:
سلطان ابراهیم میرزا (946-984 ه ) پسر بهرام میرزا ابن شاه اسماعیل اول صفوی است. بهرام میرزا کوچکترین فرزند شاه اسماعیل اول صفوی بود و افزون بر شاه طهماسب اول، دو برادر دیگر به نامهای القاس میرزا و سام میرزا (مولّف تذکره تحفه سامی) داشت. او از سال 963 هجری از طرف شاه طهماسب فرمانروایی ولایت مشهد را تا پایان عمر( 984) عهده دار بود. موضوع این مقاله معرفی دیوان شعر این شاعر ( با عنایت به تصحیح نسخه خطی) و نگاهی به هنر شاعری اوست. تنها اثر باقی مانده از او دیوان شعریست که در کتابخانه کاخ گلستان به شماره 2183 و به شماره ردیف 139 در صفحات 337 تا 340 جلد اول، بخش دیوانها با عنوان دیوان جاهی (تخلص شاعر) ثبت و معرفی شده است. در برخی از منابع تعداد ابیات دیوان او را قریب سه هزار بیت دانسته اند ( خلاصه التواریخ ،ص 110). دیوانی که از وی به دست ما رسیده ،993 بیت است که 859 بیت آن به فارسی و باقی به زبان ترکی است. دیوان شامل مقدمه منثور، هشت قصیده ، نود غزل، 58پنجاه وهشت رباعی و اشعار ترکی است. این دیوان پنج سال پس از کشته شدن شاعر به دست شاه اسماعیل دوم صفوی در سال 989 هجری به همت دخترش گوهر شاد خانم گردآوری شده ؛ سفینه ای است منتخب از کل شعر شاعر که به صورت ذوقی توسط دخترش انتخاب و تدوین شده است. مدح بزرگان دین اعم از: رسول اکرم (ص) ، امام حسین (ع) و امام رضا(ع)، وقوعگرایی و توجه به معشوق، مضامین عارفانه، اشارات تاریخی و فخر و خودستایی از مضامین عمده شعر اوست. شعر او ساده ، روان و پر تاثیر است.
خلاصه ماشینی:
این دیوان پنج سال پس از کشته شدن شاعر به دست شاه اسماعیل دوم صفوی در سال ٩٨٩ هجری به همت دخترش گوهر شاد خانم گردآوری شده ؛ سفینه ای است منتخب از کل شعر شاعر که به صورت ذوقی توسط دخترش انتخاب و تدوین شده است .
از جمله در غزلی به واقعة مرگ برادر خود، حسین میرزا، با مطلع زیر: هر آه آتشـین کـه مـرا بـر زبـان گذشـت در مــاتم بــرادرم از آســمان گذشــت (نسخه خطی ، غزل ١٧) و در انتقال حکومت خود از خراسان به شهرهایی چون سبزوار و قزوین که با نارضایتی او توأم بوده، گفته است : جــاهـی شـــهـیــد طـوس مگر همتی کنــد کــایــد بــرون تــرا ز گــل ســــبــزوار پــای تـا بـه قزوین آمـدم آســـایش جـانم نمـانـد دردمنــد غم شــــدم امیــد درمــانم نمــانــد ( همان، غزلهای ٢٩،بیت ٥، ٧٥،بیت ٤ ) د ـ مفاخره و ستایش از شعر خود یکی از مضامین رایج شعر جاهی مثل اکثر شاعران دیگر، فخر به شعر و هنر خود و ستایش از آن است .
جاهی نیز از این امر مستثنی نبوده و یکی از شاعرانی که صریحا به تأثیرپذیری از وی در اشعار خود اشاره نکرده، اما تحت تأثیر زبان و فضای فکری او بوده، حافظ شیرازی است .
شعر او دربرگیرنده ستایش بزرگان دین ، مدح شاه طهماسب ، اشارات عرفانی و تاریخی ، وقوعگرایی و بیان حالات عشق بین عاشق و معشوق و فخر و خودستائیست که متأسفانه تاکنون به خاطر عدم تصحیح و طبع دیوان، چهره این شخصیت ارزشمند صفوی در پس پرده گمنامی مانده است .
نسخه خطی دیوان سلطان ابراهیم میرزا صفوی(متخلص به جاهی )، محفوظ در کتابخانه کاخ گلستان به شماره ٢١٨٣
(
, 
, 
)
