چکیده:
بافتگرایی نظریهای معنایی است که بر نقشآفرینی بافت درونزبانی و برونزبانی در فرایندهای تولید و فهم معنا تکیه دارد و در مقابلِ وضعگرایی و یا دوئالیسم هستهگرا قرار دارد و به این ترتیب، نگرانیهایی را در حوزه تفسیر قرآن در پی دارد؛ زیرا آن را بر تقدیر اراده بافت عصر نزول، به دیدگاه قومگرایان و بر تقدیر اراده بافت عصر مفسّر، به دیدگاه مخاطبگرایان نزدیک میکند. به باور نگارنده اشکالهای فراروی نظریه بافتگرایی، به سوء تقریر آن در آرای باورمندان و منتقدان مربوط میشود. به همین منظور، نگارنده از میان قرائتهای مختلف فرمالیستی، پراگماتیستی، رفتارگرایی، مفهومگرایی و معناشناختی، به نوعی رویکرد هرمنوتیکی گرایش مییابد که با تبیینی فلسفی بر سرشت بینالأذهانی فهم زبانی تأکید میورزد و با اتکا بر ویژگیهای بافتی متمایز قرآن، بر سیالیت هنجارمند معانی آن استدلال میکند. با این روش، به نگرانیهایی همچون عینیتناپذیری معنای بافتنهاد، سیالیت معانی بافتنهاد و فرهنگزدگی معانی بافتنهاد پاسخ داده میشود. برایند التزام به نظریه بافتگرایی را در تحوّل روشها و ضوابط حاکم بر تفسیر متن، تغییر نوع نگاه به متن، معنا و عناصر مؤثّر در فهم میتوان یافت.
خلاصه ماشینی:
نظریه تفسیری بافتگرایانه قرآن؛ نگرانیها و راهکارها سیدمحسن کاظمی چکیده بافتگرایی نظریهای معنایی است که بر نقشآفرینی بافت درونزبانی و برونزبانی در فرایندهای تولید و فهم معنا تکیه دارد و در مقابل وضعگرایی و یا دوئالیسم هستهگرا قرار دارد و به این ترتیب، نگرانیهایی را در حوزه تفسیر قرآن در پی دارد؛ زیرا آن را بر تقدیر اراده بافت عصر نزول، به دیدگاه قومگرایان و بر تقدیر اراده بافت عصر مفسر، به دیدگاه مخاطبگرایان نزدیک میکند.
در نگاهی گذرا مدرسه بافتگرای لندن، بر سه مؤلفه ذیل استوار است: الف) ابژه مورد بررسی به جای آنکه نظام زبانی (langue) باشد، میبایست کاربست زبانی (language use)، بهعنوان بخشی از فرایند اجتماعی کلانتر باشد؛ ب) کاربست زبان در موقعیتهای مختلف پدید میآید؛ به بیان دیگر، هر تعبیر زبانی در بافت آن معناگردی میشود؛ پ) معنا چیزی جز رابطهای پیچیده میان بافتهای مختلف نیست (BussMann, 1998: 415).
بافتگرایی در محدوده نظریههای کارکردگرا نیز متوقف نمیماند و رفتارگرایان نیز از دیگر پیروان نظریه بافتگرایی به شمار میروند؛ زیرا به باور آنها، معنای یک صورت زبانی، همان موقعیتی است که گوینده گفتار خود را در آن قالب بیان میدارد و پاسخی است که آن گفتار در شنونده خود ایجاد میکند (Bloomfield, 1994: 139)؛ با این تفاوت که بافت در نگاه رفتارگرایان، از ویژگی فیزیکالیستی برخوردار است.
2. سیالیت معانی بافتنهاد اشکال دیگر آنکه نظریه بافت بهویژه در رویکرد هرمنوتیکی، به سیالیت معنا میرسد و سیالیت نقطه مقابل ثبات و استقرار معنایی است و این با قصدگرایی در تعارض است؛ زیرا بر پایه قصدگرایی، مراد از بافت همان چیزی است که متکلم بههنگام تولید متن تجربه کرده است و اکنون مفسر آن را بازتولید میکند.