چکیده:
مقاله حاضر میکوشد تا ضمن واکاوی حقیقتِ واژۀ قرآنی «عرش»، به ایضاح معنای حقیقی و مجازی آن پرداخته و تأویل عرش، موضوع استوای حق بر عرش و رابطۀ آن با انسان کامل در کلام ابن عربی و امام در مکتب شیعه و تفسیر مفسّرین حکمت متعالیه از «عرش» در آیات کریمۀ قرآن را بررسی کرده و سپس به تبیین معانی واژۀ عرشه، آرکه و آرخه لاتین بپردازد. در واقع، همانگونه که «عرش» در قرآن کریم به معنای حقیقی عرش اللّه که همان مبدأ المبادی آفرینش است و به معنای مجازی (مثل جنّات معروشات یا سقف خانهها) نیز بهکار رفته است، واژۀ آرخه نیز به معنای مبدأ آفرینش در فلسفۀ یونان و نیز طاقی و طاقچه در هنر معماری است. در پاسخ به این پرسش که چرا «عرش» در معانی گوناگون بهکار رفته است، میتوان - برمبنای اصل مراتبِ وجود در حکمت متعالیه - گفت که حقیقتِ عرش در هر مرتبهای از نشئات وجودی، ظهوری متناسب با آن حقیقت دارد و ظهور ناسوتیِ عرش در عالَم، معابد و مساجد، در اَنفس، وجودِ عنصری پیامبر و امام و به تبع در انسانهای پیرو آنهاست.
خلاصه ماشینی:
در اين مقـالـه بر آنيم جـايگـاه عرش الهي را در آيات و روايات و از نگاه مفســـران و تأويل گران صـاحب نظر، واکاوي کرده و آن را با مقام انسان کامل و ظهور آفاقي آن را در بناي اماکن مقدسه در معماري آئيني تبيين نماييم ؛ يعني عرش حقيقتي در صـقع ربوبي اسـت و انسان کامل به عنوان خليفه و مظهر اســما و صــفات الهي جايگاهش فوق عرش اســت که همان مرتبۀ احديت اســت و کرســي مرتبۀ نازله عرش در حضـرت واحدي است که کثرات در آن حضرت ظهور علمي دارند و در جهان ِ کون ، نشـئۀ ناسـوتي پيامبر و به تبع از ايشان ، ديگر واصلان ، تجلي عرش الهياند که اين تجلي انفسي ّ ِ اسـت که هر انسـان اسـتعداد آن را دارد که اين تجلي انفسي را در خود بيابد و تجلي آفاقي عرش نيز در بناي مســـاجد و اماکن ديني به صـــورت طاقي و گنبد متبلور و نمايان اســـت .
۳. عرش در آيات و روايات واژٔە عرش بارها در آيات قرآن تکرار شـده اسـت و هم داراي معناي حقيقي الهي است که در برخي آيات به صـراحت ، به الله و يا رحمن اضـافه شـده اسـت ، مانند «الذي خلق السـماوات والأرض وما بينهما في سـتة أيام ثم اسـتوي علي العرش الرحمن فاسأل به خبيرا (سورٔە فرقان ، آيۀ ٥٩)؛ همان کسي که آســـمان ها و زمين و آن چه را که ميان آن دو اســـت در شـــش روز آفريد.