چکیده:
تصاویر شعری حافظ بدلیل تداوم و برجسته سازی متن ، به یک رخداد متنی تبدیل شـده : بنـابراین ، میتوان سبک وی را به لحاظ نوع کاربرد مجازی زبان ، سبک تصویری دانست . تصاویر سبک ساز شعر حافظ براساس عناصر تشکیل دهنده به سه بخش عمدة طبیعـی، فلکـی و محـیط پیرامـون تقسـیم میشود. تصاویر سبکی نوع اول و دوم در دوره های سبکی پیش از حافظ نیز قابل مشاهده اسـت . امـا تصاویر نوع سوم از خلاقیت و نوآوری ذهن حافظ نشات میگیـرد. ایـن شـیوه از تصویرسـازی شـعر حافظ در سبک دورة بعد از وی – سبک هندی- مورد تقلید اکثر شاعران واقع شده . تا آنجا کـه بـه یکی از مهمترین خصوصیات سبک هندی تبـدیل گردیـد. در ایـن مقالـه پـس از توضـیح مختصـر تصاویر فلکی و طبیعی ، به بررسی تصاویری که عناصر آن از محیط پیرامون گرفته شـده میپـردازیم زیرا مقالات زیادی در باب تصاویر فلکی و طبیعی در شعر حافظ به رشته تحریر در آمده است ولـی آنچه از نظر مغفول مانده ، تصاویری است که بر مبنای «اشیاء و حالات اشخاص و پدیده های عامیانه محیط پیرامون » شکل گرفته است . نویسندگان پس از بررسی اینگونه تصاویر به طبقه بندی آنهـا در سه سطح : اشیاء و وسایل محیط ، حالات و صفات اشخاص ، تصاویر عامیانه ، پرداختند و دریافتند که حافظ رندانه از تصاویر محیط پیرامون خود در جهت کشف روابط پیچیده هستی بهره برده تا جایی که برای بیان افکار متعالی و فرا طبیعی خویش از اشیاء و پدیده هـای محسـوس و طبیعـی محـیط پیرامون خود سود جسته است تا برای مخاطبان عام ملموستر باشد.
خلاصه ماشینی:
انواع تصویر سازی در شعر حافظ بر مبنای اشیاء و محیط پیرامون چکیده تصاویر شعری حافظ بدلیل تداوم و برجسته سازی متن ، به یک رخداد متنی تبدیل شـده : بنـابراین ، میتوان سبک وی را به لحاظ نوع کاربرد مجازی زبان ، سبک تصویری دانست .
فرضیه تصاویر شعری تا پیش از ظهور غزل حافظ بر مبنای عناصر فلکی و طبیعی شکل گرفته بود و اشـیاء و پدیده های محیط پیرامون تأثیر چندانی در آفرینش این تصاویر ندارد.
بطوریکه در این ابیات خیال نقش نگـار را بـه صورت سرو خرامان در کارگاه دیده میکشد: خیـال نقـش تـو در کارگـاه دیـده کشـیدم به صورت تـو نگـاری نـه دیـدم و نـه شـنیدم اگرچــه در طلبــت هــم عنــان بــاد شــمالم بــه گــرد ســرو خرامــان قامتــت نرســیدم (حافظ ، ١٣٨٢: ٢٤٩) نمونه هایی از تصاویر طبیعی در شعر حافظ : گــرد لبــت بنفشــه از آن تــازه و تــر اســت کــآب حیــات میخــورد از جویبــار حســن (همان :٣٠٦) تصویر بنفشه هایی که در اطراف جویبار روییده اند.
عناصر طبیعی علاوه بر به تصویر کشیدن معشوق در آفرینش تصاویر دیگر نیز بکار رفته است : تنــور لالــه چنــان برفروخــت بــاد بهــار که غنچه غرق عرق گشت و گل به جوش آمد (حافظ ، ١٣٨٢: ١٣٥) لاله در برافروختگی و نیز سیاهی ته آن به تنور مانند شده است و به اعتبار سـرخی، آتـش تنـور در ذهن تداعی میشود و افزون بر این به شکل مدور آنها نیز توجه شده است .