چکیده:
محله¬های تاریخی ایران به¬عنوان هسته اولیه پیدایش شهرهای ایرانی، دارای اصول و ویژگیهای معماری و شهرسازی کهن ایرانی- اسلامی بوده و هستند. یکی از مهمترین ویژگیهای معماری و شهرسازی کهن ایرانی- اسلامی، انسجام آنهاست. این کیفیت حاصل پیوند و ارتباط اجزای تشکیلدهنده آثار معماری و شهرهاست. افزایش جمعیت و ظهور فناوری¬های جدید، ساختار شهرها را دستخوش تحولاتی کرد که منجر به ازبینرفتن وحدت و انسجام در معماری و شهرسازی گذشته شد. شهرها و محله¬ها مجموعهای از بناها و فضاها بهصورت ساختارهای مستقل و مجزایی شدند که بیارتباط با عناصر همجوار خود هستند. هدف این پژوهش، تحلیل مفهوم انسجام و عوامل زمینهساز آن در معماری و شهرسازی کهن ایرانی- اسلامی و بهطور خاص در محله¬های تاریخی است. در این راستا، با استفاده از روش نحو فضا به بررسی این ویژگی در چهار محله تاریخی شهر همدان پرداخته شده است. فضای محله¬های مورد نظر بهصورت محوربندیشده با متغیر انسجام تحلیل و بررسی شده است. مقایسه و تحلیل نتایج نشان میدهد در محله¬های تاریخی اگر ساختار فضایی آنها -که بهصورت مرکز محلهای و سلسلهمراتبی است- حفظ شود، انسجام فضایی از بین نمیرود و بهطورکلی، هرچه تخریب بافت و ساختوسازهای جدید در محله¬های تاریخی کمتر باشد، ساختار آنها منسجمتر است و این مسئله بر ساختار و روابط اجتماعی ساکنان محله تاثیرگذار است. نتایج این پژوهش میتواند زمینهساز ارائه الگوهایی مناسب برای محله¬های جدید، توسعه محله¬های تاریخی و حفظ ساختار منسجم آنها باشد. همچنین، بستری برای پژوهشهای آینده در راستای ویژگیهای خاص محله¬های تاریخی فراهم میشود.