چکیده:
مفاهیم مهمی همچون «حزب»، «سکولاریسم»، «اصلاحطلبی»، «تجدیدنظرطلبی»، «انقلاب»، «ناسیونالیسم» و... در تاریخنگاری معاصر در ایران بسیار پرکاربرد و در مواردی با معضلات روششناختی همراه میباشد.
تحویلینگری به عنوان مهمترین معضل شناختی، نگرشی است که ارجاع هر پدیدار به امری فروتر از آن و اخذ وجهی از آن شیء به جای کنه آن را پیگیری مینماید؛ به نظر میرسد با توجه اهمیت تاریخنگاری تحولات سیاسی اجتماعی ایران و آثار پژوهشی در این زمینه، نیاز است تا معضل شناختی «تحویلینگری» مورد پژوهش قرار گیرد؛ لذا این مقاله تلاش دارد تا جایگاه تحویلینگری تاریخی را در برخی از انتشارات مرتبط با تاریخنگاری انقلاب اسلامی جستجو نماید و در این خصوص به بررسی برخی از آثار منتخب مرکز اسناد انقلاب اسلامی به عنوان یکی از مهمترین مراکز تاریخنگاری ایران معاصر میپردازد.
این بررسی در تلاش است تا دریابد(سوال اصلی) «توصیف و تبیین مفاهیم سیاسی در تاریخنگاری مرکز اسناد انقلاب اسلامی تا چه حد در دایره تحویلینگری جای میگیرد؟». «به نظر میرسد(فرضیه اصلی) که رویکرد مرکز اسناد در تاریخنگاری انقلاب اسلامی، تحت تأثیر خصوصیات ایدئولوژیک، دستخوش تحویلینگری شده است»؛ یافتههای متعدد در این پژوهش فرضیه اصلی را تصدیق میدارد.
خلاصه ماشینی:
بهنظر میرسد باتوجهبه اهمیت تاریخنگاری تحولات سیاسی اجتماعی ایران و آثار پژوهشی در این زمینه نیاز است تا معضل شناختی «تحویلینگری» پژوهش شود؛ بنابراین، در این مقاله تلاش میکنیم تا جایگاه تحویلینگری تاریخی را در برخی از انتشارات مرتبط با تاریخنگاری انقلاب اسلامی جستوجو کنیم و در این خصوص به بررسی برخی از آثار منتخب مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بهمنزلة یکی از مهمترین مراکز تاریخنگاری ایران معاصر، میپردازیم.
این رویکرد همچنین درخصوص «اصلاح» و «اصلاحطلبی» با کاربردی ناصحیح در تاریخنگاری خود دچار نگارش ایدئولوژیک شده است؛ آنجاکه درخصوص محمد عبده میخوانیم: عبده یقین داشت که اگر روشنفکران هواخواه غرب به قرآن و تاریخ اسلام به روشی که او نمونهای از آن را در آثارش ارائه داده بود بنگرند، بسیاری از مبانی اجتماعی و سیاسی انقلابی با مبانی اصلاحطلبانهای را که بهزعم ایشان تنها غرب در کشف آنها کامیاب بوده است در معارف اسلامی خواهند یافت (دهقانی 1386: 51).
فارغ از اینکه تمام مفاهیم، وقایع، اشخاص، و دورههای تاریخی در رویکرد تاریخنگاری مرکز اسناد انقلاب اسلامی به دوگانۀ «دینی ـ غیردینی» تفکیک میشود این خصوصیت ایدئولوژیک در تاریخنگاری سبب شده تا با کاربرد خاص مفاهیم مواجه شویم؛ آنجاکه میخوانیم: اینکه مردم یک نظام ”پادشاهی“ را برچینند و یک نظام ”جمهوری“ را بنیان نهند خود نشان از رشد فرهنگ سیاسی آنان دارد.
به این ترتیب، کژکاربردی مفاهیم علوم سیاسی بهشکلی گسترده در تاریخنگاری مرکز اسناد انقلاب اسلامی مشاهده میشود؛ تاآنجاکه در اخذ و ارجاع مفاهیم، در این آثار نیز کوتاهی شده است؛ اشتباهاتی که تمامی دارای خصوصیات ایدئولوژیک است.