چکیده:
در این نوشته با بیان ویژگیها و مولفه های یک تبیین در خور علمی که می تواند درحوزه
دانش جغرافیا به کار گرفته شود ، این مطلب مورد بحث قرار گرفته است که ، مطابق
دورویکرد اساسی در جغرافیا یعنی رویکرد پوزیتیویسم وهمچنین رویکرد انسان گرایی ،
می توان نهایتا از دو نوع تبیین علّی و غایی در جغرافیا نام برد. در ادامه با طرح مبانی و
اصول دیدگاه اسلامی نسبت به جغرافیا به ویژه با استناد به آیات ق ر آنی ، چنین نتیجه
گرفته شده است که ، اولا قلمرو دانش جغرافیا فراتر از محدوده سیاره زمین بوده و
تمامی قلمرو کائنات را دربرمی گیرد، وثانیا مطابق این دیدگاه ، دانش جغرافیا هم در
بخش طبیعی و هم در بخش انسانی برخوردار از تبیین علمی و قانونمند. از آنجا که
تمامی موجودات و ذرات عالم آفرینش مشمول قوانین تکوینی وجریان هدفمند و از
پیش تعیین شده ای هستند ، لذا جمیع تبیین های علّی دردرون یک تبیین کلان غایی
جای می گیرند .
خلاصه ماشینی:
بر این اساس ، توزیع فضائی پدیده های جغرافیایی و نسبت و رابطه میان اشکال و عناصر محیطی بویژه در حوزه جغرافیای انسانی ، همانند حوزه طبیعی را می توان بر اساس نظام ریاضیاتی و هدفمند عالم مورد تعلیل و تبیین علی و غائی قرار داد و با کشف اهداف و مقاصد طبیعت و نظام خلقت ، علل و ریشه های پیدایش اشکال ومناظر مختلف جغرافیایی را توجیه و تفسیر نمود.
بر اساس منطق قرآن ، وجود عناصر و ویژگیهای عام ، مشترک و فرازمانی و فرامکانی در نهاد انسانها و ملتها که از آن به عنصر "فطرت " یاد می شود، امکان دستیابی به قوانین و سنتهای ثابت جامعه شناختی را در اختیار می گذارد و از این رو، تمایزات گوناگون نژادی ، زبانی ، مذهبی و بطور کلی فرهنگی ، مانع از کشف اصول ثابت و جهانشمول حاکم بر جوامع انسانی در مقیاس های محلی ، منطقه ای و جهانی نمی گردد و همانطور که در بخش طبیعی جغرافیا می توان بر اساس تشریحات علی به تفسیر اشکال و مناظر گوناگون جغرافیایی پرداخت ، ایضا از طریق قوانین جهانشمول جامعه شناختی ، می توان در بخش انسانی جغرافیا نیز از تشریحات علی و همچنین غائی برای توجیه و تفسیر اشکال مختلف زندگی استفاده به عمل آورده و هر دو بخش طبیعی و انسانی جغرافیا را با یک نوع تبیین مشترک و واحد مورد بررسی قرار داد.
بر اساس ویژگیهای ریاضی و نیز هدفمندی عالم ، چنین استدلال نمودیم که دانش جغرافیا چه در بخش طبیعی و چه در قسمت انسانی ، حاوی قوانین و اصول ثابت ، عام و جهانشمولی است که تمایزات و تفاوتهای ناحیه ای و فرهنگی را تحت الشعاع خود قرار داده و بنابراین جغرافیای مورد نظر ما جغرافیایی کاملا علمی و قانونمند بشمار می رود و قوانین طبیعی و جامعه شناختی یکسان و فراگیری بر سرتاسر آن حکمفرماست .