چکیده:
امروزه کلان شهرها با مسائل و چالش های بسیاری روبرو هستند که شناخت این چالش ها به منظور مواجهه، عبور از آن و نیز تلاش به منظور توسعه پایدار محیط حائز اهمیت بسیاری است. از جمله این چالش ها می توان به پراکنش ناموزون جمعیت و فعالیت در ناحیه پیرامونی کلان شهر تهران به ویژه شهرستان اسلام شهر اشاره کرد. در این پژوهش این گونه استدلال شده است که ساختار ها و رویه های مدیریتی، همچنین نقص قوانین و برنامه ریزی ها منجر به رانش جمعیت (به ویژه فرافکنی مهاجران و کم درآمدها) از تهران به اسلام شهر شده است و در غیاب مدیریت شهری یکپارچه، شاهد رانش جمعیت از اسلام شهر به نواحی پیرامونی و نیز بروز و تشدید اسکان غیر رسمی در آن هستیم. همچنین وجود کارگاههای صنعتی و خدماتی و پراکندگی و تداخل آن با کاربری مسکونی در سطح شهر و نیز با انتقال فعالیت های انبارداری و باربری از تهران به اسلام شهر و گسترش آن، منطقه را با مسائل و چالش های بسیاری روبرو ساخته است. لذا با توجه به مجموع مواردی که ذکر آن رفت می توان شاهد نزول سطح کیفی زیست ، بروز مسائل امنیتی، هجوم بی رویه جمعیت به اراضی کشاورزی و افزایش روند ساخت و سازهای یک شبه ساخته شده و به عبارتی رشد خودرو و بی ضابطه در محدوده مورد مطالعه بود که برخلاف منطق توسعه پایدار شهری خواهد بود. بنابراین شناخت و تحلیل عوامل زمینه ساز پراکنش (ناموزون) جمعیت و فعالیت و غنی بخشیدن به ادبیات علمی در این زمینه به ویژه در رابطه با محدوده مورد مطالعه از اهداف این پژوهش است. پژوهش حاضر می تواند در زمینه آسیب شناسی طرح ها، برنامه ریزی ها و اقدامات گذشته به ویژه در عرصه مدیریت کلان شهری و محدوده مورد مطالعه و اجتناب از دوباره کاری در این زمینه مفید افتد.
خلاصه ماشینی:
اتخاذ ضوابط و معیارهای شهری متناسب با گروههای متوسط برای معیارهای حداقل در طرح جامع یکی از عوامل رانش گروه های کم درآمد از شهر تهران بود، گروههایی که در طول دهه چهل در نتیجه سوداگری زمین و افزایش شدید قیمت آن در پایتخت دچار معضل مسکن شده بودند (غمامی و دیگران، ١٣٨٦: ٤٦).
همانگونه که در سطور فوق تشریح شد عوامل کلان و ساختارهای مدیریتی و به عبارتی نقص قوانین و برنامه ریزیها (نادیده گرفتن تمامی گروهها در طرح های شهری ) منجر به رانش جمعیت و فعالیت از تهران به نواحی پیرامونی و به ویژه اسلامشهر شده است و در غیاب مدیریت یکپارچه شهری شاهد پراکنش ناموزن جمعیت و فعالیت از اسلام شهر به نواحی پیرامونی آن هستیم .
از جمله این شهرکها می توان به شهرک صنعتی چهاردانگه اشاره کرد که در مساحت ٢٥٠ هکتار قابل افزایش به ٥٠٠ هکتار با ٣٣٠ کارگاه آلوده و مزاحم شهر تهران قابل توسعه تا ٢٠ هزار شغل صنعتی و خدماتی بدون ظرفیت یابی منطقه ، بار زیست محیطی شدیدی را با افزایش جمعیت ناحیه و تخریب اراضی کشاورزی در اثر فعالیت صنعتی و خدماتی به اسلام شهر تحمیل کرده است .
در این نوشتار عوامل مؤثر در رانش جمعیت و فعالیت از تهران به اسلام شهر تشریح شد و نقش ساختارهای کلان مدیریتی و نقص قوانین و برنامه ریزیها تشریح شد و عنوان شد که برنامه ریزیهای شهری و برنامه ریزیهای مربوط به مسکن در مجموعة شهری تهران منجر به فرافکنی گروههای کم درآمد از تهران به نواحی پیرامونی و اسلام شهر شد و متعاقبا به تخریب و از بین رفتن اراضی کشاورزی، رشد خودرو بی برنامه دامن زد و مجموعا توسعه پایدار شهری را به تعویق و تأخیر انداخت .