چکیده:
شیوه بهره برداری خانوادگی از انواع نظام های بهره برداری کشاورزی در ایران می باشد که در روستاهای کشور ما سابقه بسیار طولانی داشته است. استفاده از نیروی کار خانواده، کوچک بودن اندازه مزارع و اولویت داشتن تامین نیازهای خانوار از ویژگی ها و مشخصه های بارز شیوه بهره-برداری خانوادگی به شمار می رود. هدف پژوهش حاضر، بررسی و تعیین نقش شیوه بهره برداری خانوادگی در اقتصاد خانوارهای روستایی شهرستان آستانه اشرفیه استان گیلان با تاکید بر محصولات باغی است. از این رو پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش و ماهیت توصیفی - تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق منابع اسنادی و مطالعات پیمایشی و میدانی به دست آمده است. جامعه آماری کلیه روستاییان دارای شیوه بهره برداری خانوادگی است که در کنار شغل اصلی یعنی زراعت برنج، به کشت و تولید محصولات باغی نظیر: محصولات صیفی، جالیزی و ... به عنوان فعالیت جنبی اقدام می کنند. بر این اساس از آنجا که تقریبا کلیه روستاهای بخش مرکزی شهرستان آستانه اشرفیه دارای چنین مشخصه ای بودند، بهره برداران این محدوده که در دو دهستان کیسم و چهارده بیشتر بوده، مورد مطالعه قرار گرفته اند. حجم نمونه بر اساس روش مورگان، 361 بهره بردار بدست آمده که پرسش نامه ها به روش نمونه گیری تصادفی- طبقه بندی شده در سطح روستاهای نمونه توزیع و تکمیل شده است. تایید روایی سوال های پرسش نامه با بهره گیری از نظر متخصصین و پایایی آن از طریق آزمون آلفای کرونباخ 93/0 تعیین شده است. نتایج بررسی ها نشان می دهد که شیوه بهره برداری خانوادگی در محدوده مورد مطالعه دارای سابقه نسبتا زیادی بوده که بیشتر در مزارع با اندازه های بسیار کوچک و با مالکیت خصوصی انجام می شود که دسترسی آسان و واقع شدن روستاها درحاشیه شبکه ارتباطی اصلی استان، نقش بسیار زیادی در پرداختن روستاییان به این فعالیت ها و توسعه آن در سال های اخیر داشته است. این شیوه از نظام بهره برداری کشاورزی که به صورت یک فعالیت جنبی بوده رضایت نسبی روستاییان را از نظر اقتصادی به همراه داشته و نقش آن در درآمد و بهبود معیشت روستاییان در حد متوسط بوده است. از نظر روستاییان حمایت دولت از این نوع از فعالیت ها، بیمه محصولات، برگزاری کلاس ها و دوره های آموزشی از مهمترین راهکارهای عملی در توسعه و گسترش آتی این فعالیت می باشد.
خلاصه ماشینی:
جامعه آماری تحقیق شامل کلیه روستاییان شهرستان آستانه اشرفیه که در کنار فعالیت اصلی یعنی زراعت برنج ، دارای فعالیت های جنبی کشاورزی در قالب کشت و تولید محصولات باغی هستند که بر اساس مطالعات صورت گرفته از میان بخش های ٢ گانه شهرستان آستانه اشرفیه ، بخش مرکزی این شهرستان با توجه به اینکه تقریبا کلیه روستاهای آن در زمینه موضوع پژوهش یعنی شیوه بهرهبرداری خانوادگی دارای فعالیت می باشند، با دو دهستان و ٢٦ روستا مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است .
جدول ١٠: میزان درآمد حاصل از تولید محصولات کشاورزی (رجوع شود به تصویر صفحه) منبع : یافته های تحقیق ، ١٣٩٣ اثرات اقتصادی به منظور تعیین اثرات اقتصادی شیوه بهرهبرداری خانوادگی (فعالیت های جنبی کشاورزی) از سه شاخص : رفاه اقتصادی با ١٢ گویه ، امنیت اقتصادی با ٤ گویه و کیفیت اشتغال با ٣ گویه استفاده شده که در ادامه به تفکیک هر یک از شاخص ها و گویه های مربوط به آنها مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است .
این میزان بیانگر این است که شیوه بهرهبرداری خانوادگی در زندگی و معیشت خانوارهای روستایی مورد مطالعه نقش داشته ولی با توجه به اینکه فعالیت جنبی بوده و درکنار فعالیت اصلی روستاییان انجام می شود، تأثیر آن کمی از متوسط بیشتر بوده است .
همان گونه که در بخش های مختلف بدان اشاره شد، با توجه به اینکه فعالیت اصلی خانوارهای روستایی مورد مطالعه زراعت بوده و منبع اصلی درآمدی آنها را تشکیل می دهد، شیوه بهرهبرداری خانوادگی به عنوان یک فعالیت جنبی هر چند با میانگین ٣/٦٠ در بهبود معیشت خانوارهای روستایی نقش داشته ولی طبق شواهد به دست آمده و نظر پاسخ گویان نسبت به فعالیت اصلی تأثیر آن کمتر است .