ارزیابی و تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری تبریز مقاله

امروزه یکی از موضوعات مهم در برنامه ریزی شهرها، بحث توسعه متعادل و متناسب در شهرها و برخورداری مناسب ساکنان شهرها از خدمات شهری می باشد. در این میان برنامه ریزان شهری با جمع آوری و تحلیل داده های مکانی و فضایی و انعکاس نتایج به مدیران شهری تلاش می کنند که توزیع خدمات و امکانات شهری به نحوی هدایت شود که به نفع همه اقشار و گروه های اجتماعی جامعه باشد و به گونه ای برنامه ها و طرح های توسعه زمینه ساز تحقق عدالت اجتماعی و فضایی در شهرها واقع شوند. پژوهش حاضر، با هدف بررسی ارتباط بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات شهری در 37 ناحیه شهری تبریز و ارزیابی برخورداری نواحی شهری و جمعیت آن، از خدمات شهری صورت گرفته است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی می باشد بدین صورت که برای ارزیابی نحوه پراکنش جمعیت از مدل آنتروپی نسبی و ضریب جینی، و برای ارزیابی توزیع خدمات از مدل تاپسیس استفاده شده است. همچنین از آزمون همبستگی برای تبیین رابطه بین جمعیت و توزیع فضایی خدمات استفاده شده است. نتایج بدست آمده از مدل آنتروپی نشان دهنده توزیع و پراکنش موزون جمعیت در نواحی شهری تبریز می باشد. اما نتایج ارزیابی توزیع خدمات شهری در مناطق شهری نشانگر آن است که نواحی مناطق 9و10 تبریز دارای کم ترین برخورداری و ناحیه یک منطقه2و3 دارای بیشترین برخورداری از خدمات شهری هستند. همچنین نتیجه ارزیابی همبستگی بین رتبه جمعیت و تاثیر آن در برخورداری از خدمات شهری با استفاده از مدل اسپیرمن در حدود (0.4991) بوده که نشان از وجود همبستگی بین رتبه جمعیت و دسترسی به خدمات شهری دارد.

وجود نابرابری فضایی در استقرار فعالیت های شهری و برخورداری ساکنان نـواحی مختلـف یـک شـهر، در هیچ یک از شهرهای جهان پدیده جدیدی نیست ، اما در کشورهای در حال توسـعه ، بـه دلیـل فاحش بودن تفاوتهای اجتماعی ـ اقتصادی و نابرابری و عدم تعادل در توزیع خدمات شهری، تفاوت فضایی شهرها تشدید شده است (عبدی دانشپور،١٣٧٨)؛ زیرا ساختار فضایی یک شهر متشکل از اجزا و عناصری است که با یکدیگر در کنش متقابل هستند و ناپایداری هر کدام از این اجزا، بر کل ساختار تاثیر خواهد گشت (ساوج و وارد، ٩٠:١٣٨٠). این پژوهش نیز در راستای پژوهش های انجام شده، در تلاش است که با سنجش ٨ شاخص خدمات شهری، به بررسی رابطه میان توزیع جمعیت و خدمات شهری و ارتباطی فضایی آنها در نواحی شهر تبریز با بهرهگیری از مدل تاپسیس بپردازد. پس از رتبه بندی مناطق شهری تبریز بر اساس رتبه جمعیتی و رتبه خدماتی با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن ، تأثیرات فضایی جمعیت بر چگونگی توزیع خدمات شهری، مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته است . محاسبه پراکنش جمعیت نواحی شهر تبریز با مدل آنتروپی (رجوع شود به تصویر صفحه) (رجوع شود به تصویر صفحه) به منظور تحلیل ویژگی های توزیع فضایی جمعیت در ٣٧ ناحیه شهری تبریز، از مدل ضریب آنتروپی نسبی استفاده شده است . محاسبه پراکنش جمعیت نواحی شهر تبریز با مدل آنتروپی (رجوع شود به تصویر صفحه) ماخذ:یافته های پژوهش با استفاده از این مدل می توان به میزان تعادل فضایی استقرار جمعیت و تعداد شهرها در سطح شبکه شهری، استانی ، منطقه ای و ملی پی برد (حکمت نیا و موسوی، ١٣٨٥: ١٩٠). در این پژوهش برای بررسی ارتباط بین پراکنش جمعیت و توزیع فضایی خدمات شهری از مدل اسپیرمن استفاده شده است .