چکیده:
این مقاله به بررسی تفاوت های فضایی تراکم جمعیت، متاثر از فرایند مداخله نوسازی در محله های مختلف کلانشهر تهران می پردازد. الگوی تراکم محله های مختلف شهر به نوعی نشانگر هویت خاص اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن و نمایانگر چشم اندازهای متفاوت موجود در شهر است. این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش است که الگوی تراکم جمعیت طی سه دوره 7 ، 85 و 90 در سطح شهر تهران چگونه است؟ این تحقیق با مطالعه فضایی ـ زمانی تغییرات تراکم جمعیت سعی در شناخت بهتر الگوی فضایی تراکم جمعیت با استفاده از ArcGIS و Geoda و تکنیک های تحلیل آماری فضایی به ویژه خودهمبستگی فضایی دارد. تکنیک خودهمبستگی فضایی ابزار بهتری برای نمایش الگو و نظم حاکم بر پراکندگی فضایی پدیده ها را جستجو می کند و تمرکزهای فضایی را شناسایی می کند. یافته های این پژوهش نشان داد توزیع تراکم جمعیت بیان کننده تمایزات فضایی در شهر تهران است. طی سه دوره 75، 85 و 90 تغییر الگوی پراکندگی جمعیت در سطح شهر تهران به صورت خوشه ای بوده است. گرچه از شدت و تمرکز خوشه های بالا-بالا و پایین-پایین کاسته شده اما در مجموع، خوشه های پرتراکم بیشتری در سطح شهر تشکیل شده است و در مناطق مختلف شهر به صورت پراکنده مشاهده می شوند، یعنی پهنه های جدیدی با تراکم بالا در سطح شهر ظاهر شده اند. پهنه های بی تفاوت (باقیمانده) در طی این دوره ها در مکان هایی که پهنه های بالا-بالا ظهور پیدا کرده اند خود را نشان می دهند و این مورد نشان دهنده این امر است که محدوده های جدیدی از شهر مستعد تشکیل خوشه های بالا-بالا هستند.
خلاصه ماشینی:
تحلیل خود همبستگی فضایی (موران عمومی و محلی ) مقادیر خودهمبستگی فضایی عمومی تراکم جمعیت تهران برای سال های ١٣٧٥، ١٣٨٥ و ١٣٩٠ به ترتیـب ٠.
علاوه بر این ، مقـدار شـاخص مـوران عمومی بین سال های ١٣٧٥ تا ١٣٩٠ کاهش یافته است که نشانگر این است که تحت تأثیر تغییـرات صـورت گرفتـه در متغیر مورد مطالعه ، الگوی خوشه ای تا حدودی تضعیف شده و تفاوت فضایی به تدریج افزایش یافته است .
متوسط میزان درآمدی که هریک از مناطق در سطح شهر تهران طی سال های ١٣٧٥ تا ١٣٨٠ به خود اختصـاص داده انـد (نمودار ٤)، نشان می دهد که مناطقی که بیشترین تحول را دارند، درآمدزایی بیشتری را نیز به خود اختصاص داده اند.
این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این سوال بود که : آیا طی سال های ١٣٧٥، ١٣٨٥ و ١٣٩٠ کانون های تـراکم شدید (نقاط داغ ) در سطح شهر تهران تغییر کرده اند؟ نتایج نشان داد که طی این سه دوره ، گرچه از شدت خوشـه هـای بالا ـ بالا و پایین ـ پایین کاسته شده است اما در مجموع خوشه های پرتراکم جدید بیشتری در سطح شهر تشکیل شـده است و در مناطق مختلف شهر به صورت پراکنده مشاهده می شوند.
بازده های اقتصادی حاصل از فروش تراکم گرچه منبع درآمدی بـالایی بـرای شـهرداری فـراهم آورده اسـت در مقابـل تغییرات جمعیتی (شاخص تراکم جمعیت ) را تحت تأثیر قرار داده است و الگـوی سـکونت را دچـار تغییراتـی نمـوده است و همچنین شکاف درآمدی در بین مناطقی که خوشه های بالاـ بالا و پایین ـ پایین تشکیل می شود را بیشتر نشـان می دهد.