چکیده:
امروزه ضعف مطالعات فقرسنجی و رویکردهای فرد مبنا در بررسی فقر در شهرها تقریبا بر همگان آشکار شده است. می توان گفت شناخت و تحلیل واقع بینانه فقر در مناطق شهری نیازمند افزودن بعد مکانی و زمانی مسئله است. زمانی که صحبت از فقر به میان می آید، بعد فضایی یا مکانی آن باید درنظر گرفته شود.
این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده های بلوک آماری کلان شهر تهران در سه دوره سرشماری 1375-1385 و 1390 به بررسی تغییر و تحولات فقر و پویایی آن پرداخته تا بتواند الگوی فضایی تحرک فقر در این کلان شهر را ارائه نماید.
نتایج تحقیق که با استفاده از آماره موران محلی و خودهمبستگی فضایی به دست آمده، نشان می دهد که فقر در کلان شهر تهران طی ادوار موردمطالعه به سمت خوشه ای شدن حرکت کرده و از حالت متفرق به وضعیت به هم پیوسته و خوشه ای تغییر شکل داده است که مقدار آماره موران 31/0 برای سال 1375، 41/0 برای سال 1385 و 78/0 برای سال1390 می باشد، نیز موید همین امر است.
خلاصه ماشینی:
(رجوع شود به تصویر صفحه) نقشه ٣: پهنه بندی فقر در کلانشهر تهران ١٣٨٥ همانطور که از مقایسه نقشه ها پیداست ، الگوی فضایی فقر در کلانشهر تهران طی سالهای ١٣٧٥ تا ١٣٩٠ به سمت همگرایی و مجتمع شدن حرکت کرده و لایه های فقر اجتماعی به دلیل عدم توان حفظ خود در مدارهای بالاتر شهر به سطوح پایین تر به لحاظ فضایی کشیده شده اند.
(رجوع شود به تصویر صفحه) نقشه ٦: الگوی فقر تهران در سال ١٣٩٠ بر اساس آزمون خودهمبستگی موران خود همبستگی فضایی فقر در سال ١٣٩٠ در کلانشهر تهران نشان میدهد که خوشه های بالا ـ بالا که نشانگر تمرکز فضایی فقر هستند رشد و گسترشیافته و تا مراکز شهر نیز بالا آمدهاند و خوشه های پایین ـ پایین که به نوعی نشاندهنده مناطق مرفه تهران هستند، علاوه بر مناطق شمالی به سمت پهنه غربی شهر گرایش پیدا کرده اند.
طی این دهه اگرچه روندهای مهاجرت به شهر تهران کند شده است و سهم جمعیت شهر تهران از کل جمعیت مجموعه شهری تهران کاهش یافته است ، اما افزایش شدید قیمت زمین و مسکن در سالهای بعد از ١٣٧٥ که سالانه بیش از ٢٣ درصد رشد داشته و در نقاط مختلف شهر نیز یکسان نبوده است ، باعث شده که جداییگزینی درآمدی و طبقاتی در تهران شکل واقعیتری به خود گرفته و تجسم فضایی نیز پیدا کند و در سال ١٣٩٠ مطابق با نقشه شماره ٦ با نوعی خوشه بندی متمایز و منفک مواجه هستیم که نشان از قطبیشدن فقر در پهنه کلانشهر تهران میباشد که مقدار آماره موران (٠/٧٨) تأییدکننده این موضوع است .