نگاهی به سبک شناسی زادالمسافرین حکیم ناصر خسرو قبادیانی مقاله

اگر به رابطه تفکّر و زبان اعتقاد داشته باشیم، باید قبول کنیم که زبان و شاکله¬‌های آن نیز از گفتاری که در آن شکل گرفته است، تاثیر میپذیرد. به اجمال آنکه هر گفتاری زنجیر‌های از مفاهیم، اخلاقیات و هنجار‌های خاص خویش را تولید میکند؛ از اینرو باید میان ویژگیهای زبانی، مضمون و ..... هر واژه با گفتمانی که در آن تولید شده است، ارتباط معناداری دیده شود.اسماعیلیه نیز طرز گفتار خاص خود را داشته¬اند، تا آنجا که آثار نویسندگانی چون ناصر خسرو مبلّغ مذهب اسماعیلی بشمار میرود، بازتاب همان طرز گفتارست. در این مقاله تلاش برآنست تا با رویکردی سبک¬شناسانه به زادالمسافرین ناصر خسرو بعنوان یکی از اصلیترین آثار شکل¬گرفته در طرز گفتار اسماعیلی پرداخته، ویژگیهای سبکی آن مشخّص شود

ناصر خسرو، مکنی به ابومعین در ذی القعده سال ٣٩٤ هجری قمری در قریة قبادیـان بلـخ دیده به جهان گشود؛ اما بدلیل اقامت بسیارش در مرو به مروزی نیز اشـتهار یافـت (صـفا، ١٣٧٨: ٤٤٦) هرچند که ناصر خسرو آثار خـویش را پـس از بیـداریش ، تـصنیف و تـألیف کرده است ، چنین بنظر میرسد که او از عنفوان جوانی به فراگرفتن دانشهای گوناگون همت گماشته ، گذشته از ادب فارسی و تازی ، علوم متـداول زمـان خـویش را از ریاضـی ، طـب ، اندیشه های فلسفی یونانی و ... سال وفات ناصر خسرو بدرستی معلوم نیست ؛ اما اگر به قـول اسـتاد بـدیع الزمـان فروزانفر اعتماد کنیم ، سال وفات این شاعر و مبلغ نستوه اسماعیلی باید کمی پیش از سـال ٤٨٥ باشد (فروزانفر، ١٣٥٠: ٢٥٩) نگاهی به زاد المسافرین : آنچه امروزه از آثار ناصر خسرو خوانده میشود، نخست و بیش از همـه دیـوان اشـعار او و پس از نیز سفرنامة این حکیم خراسانیـست ؛ آثـار دیگـر او چـون «رهـایش و گـشایش » و «وجه دین » برای خوانندة امروزی غالبا جاذبه ای ندارد در حالی که بگـواهی تـاریخ ، «وجـه دین » او کتابی بوده است که به نیت شفا یافتن بر بالین بیماران قرار داده میشده ، یا به قـصد آمرزش و طلب بخشایش بر تربت مردگان خوانده میشده اسـت .