چکیده:
هنجارگریزی یکی از مهمترین عوامل پیدایش سبک ادبیست که میزان آن را با توجه به بسامد وقوع آن در هر اثر میتوان مشخصکرد. سطوح آوایی و صرفی زبان ازجمله حوزههایی است که باتوجه به نظریه «هنجارگریزی» میتوان آنها را مورد بررسی و مطالعه قرارداد؛ بدین معنا که تحولاتی که در سطح آوایی زبان شعر رخ میدهد در نهایت باعث تشخص سبکی آن در حوزه موسیقایی میشود. همچنین هنجارگریزی واژه ای نیز در تمایز سبکی شعر شاعر در حوزه صرفی زبان دارای نقشی تعیین کننده است. حال این سوال مطرح میشود که هنجارگریزیهای شعر ناصرخسرو در دو حوزه آوایی و واژه ای زبان چه تاثیری در میزان برجستگی و تشخص سبکی شعر وی بنسبت شعر معاصرانش داشته است؟ دراین مقاله بمعرفی و بررسی انواع هنجارگریزی آوایی، مانند: ابدال، حذف، قلب و... ، و انواع هنجارگریزی واژه ای، همچون: باستانگرایی و واژهآفرینی، در شعر ناصرخسرو و مقایسه آن با اشعار عنصری و فرخی پرداختهشدهاست. بر این اساس ناصرخسرو در پنج مورد از تحولات آوایی، بنسبت عنصری و فرخی دست به هنجارگریزی زده است. همچنین باستانگرایی پربسامدترین شگرد و مهمترین ویژگی سبکی شعر ناصرخسرو در بخش صرفی زبانست.
خلاصه ماشینی:
حال این سؤال مطرح میـشود کـه هنجارگریزیهـای شـعر ناصرخسرو در دو حوزة آوایی و واژه ای زبان چه تـأثیری در میـزان برجـستگی و تشخص سبکی شعر وی بنسبت شعر معاصرانش داشته است ؟ دراین مقاله بمعرفـی و بررسی انواع هنجارگریزی آوایـی ، ماننـد: ابـدال ، حـذف ، قلـب و...
برای مثال در این بیت : ایدون شب و روز بر ستم کردن استاده ز بهر اسپ و استامی (ناصرخسرو، ١٣٥٧: ٣٧) هر چند بر اساس نظر امید مجد(١٣٨٦) در مقاله تلفظ و تقطیع در شـعر خراسـانی دربـاره کلمه استاده که معتقدست این نوع کاربرد متاثر از لهجـه نیـشابوری اسـت ، گفتنیـست کـه کاربرد غالب این کلمه در اشعار ناصرخسرو «ایستاده » است و شاعر یمگان گهگاهی بـدلیل استفاده از تلفظ خراسانی قدیم در اشعارش «استاده » می آورد که واژه های «استاده » و «استام » جزء موارد هنجارگریزی آوایی محسوب میـشوند؛ امـا واژة «اسـپ » از مـوارد باسـتانگرایی درحوزة واژه ای بحساب می آید؛ چرا که از نظر موسیقایی هیچ تـوجیهی در تـرجیح آن بـر واژة «اسب » نمیتوان یافت .
(رجوع شود به تصویر صفحه) نمودارشمارة ٢ ـ نمودار خطی حاصل از نـسبت مـوارد هنجارگریزیهـای آوایـی و واژه ای ناصرخسرو به میانگین همان موارد در دیوان عنصری و فرخی (رجوع شود به تصویر صفحه) نتیجه : «تحولات آوایی » زمانی میتواند بعنوان شگرد، موضوع «فن شـعر» قـرار گیـرد کـه درجهـت جلوه های موسیقایی شعر ـ بویژه وزن و قافیه ـ باشد، در غیـر اینـصورت صـرفا پدیـده ای زبانشناختی است نه هنجارگریزی .