چکیده:
سوال اصلی پژوهش حاضر اینست که بین ساقینامه ها و رباعیات خیام به لحاظ فکری و سبک زبانی چه شباهتها و تفاوتهایی وجود دارد؟ در این جستار به بررسی یکصد و نوزده ساقینامه موجود در تذکره های میخانه و پیمانه با هدف چند وچون انطباق پذیری آنها با مضامین رباعیات خیام نیشابوری پرداخته شده است. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای و به شیوه تحلیل محتوا انجام گرفته است. نتیجه بیانگر اینست که اندیشه هایی چون اغتنام فرصت، مرگ اندیشی، حیرت، شکوه از روزگار و موارد دیگری از این دست از موتیفهای مشترک رباعیات خیام و ساقینامه هاست، با این تفاوت که این موارد در رباعیات خیام رنگ فلسفی بخود گرفته و بدلیل محدودیت قالب، بصورت موجز بیان شده اند، امّا در ساقینامه ها گاه رنگ عرفانی یا عاشقانه بخود گرفته و بدلیل ویژگی قالب آنها (مثنوی) میدان وسیعتری برای جولان یافته اند. علاوه بر این، پدید آورندگان این نوع ادبی اغلب با انتساب نابسامانیهای اجتماعی به روزگارسفله نواز، اعتراض خود را در پوشش می و مستی و اصطلاحات مربوط به آنها، اظهار کرده اند.
خلاصه ماشینی:
صرفنظر از تفاوت رویکردها و دیـدگاهها، بـین نـوع شـعری خمریـه و رباعیـات خیـام و ساقینامه ها از نظرمعنایی و کاربرد اصطلاحات خمری اشتراکات فراوان وجود دارد؛ از اینرو شاید بتوان گفت ، رباعیات خیام از نظر بسامد واژه ها و اصطلاحات مربوط به میگـساری و نیز از جهت شکل فلسفی گونة آن ، حد واسط و حلقة اتصال بین شـعر خمریـه و سـاقینامه محسوب میشود، زیرا خیام اندیشه های فلسفی گونة خود را دربارة مهمترین مسائل جهان و انسان در تنگنای قالب کوتاه رباعی و با محـدودیت زبـانی بیـان کـرده اسـت ، در حالیکـه ١- تذکرة پیمانه ، ص١ ٢- تذکرة میخانه ، ص٢٩ ٣- شعر و ادب فارسی ، ص ٢٣٥ ساقینامه سرایان با بهره گیری از قالب بلند مثنوی و برخورداری از امکانـات فراختـر زبـانی ، مجال بیشتری یافته اند که مکنونات خاطر، خواسته ها و آرزوها و نوع نگاه و تفکر خـود را نسبت به هستی و زندگی آشکار نمایند.