چکیده:
گسترش افقی شهر یا اسپرال شهری پدیده ای است که در نیم قرن اخیر نه تنها در کشورهای توسعه یافته بلکه در کشورهای در حال توسعه نیز بروز یافته است. این پدیده رشد و گسترش فضایی سریع شهر به سمت نواحی حاشیه ای و بیرونی و به صورت توسعه کم تراکم، منفک و جسته و گریخته است. شهر اردبیل، علیرغم رشد سریع جمعیتی در چند دهه اخیر، رشد و گسترش فضایی سریعی نیز داشته است. مقاله حاضر به ارزیابی تغییرات کاربری حادث شده در محدوده شهری اردبیل پرداخته است. مهمترین علل گسترش افقی شهر اردبیل عبارتند از مهاجرت های روستا-شهری، مهاجرت های مرکز-پیرامون، طرح مسکن مهر و عدم وجود موانع طبیعی بر سر راه رشد و گسترش اشاره کرد. نتایج نشان می دهد که وجود زمین های کشاورزی و باغات داخل شهر، حق انتخاب آزادانه برای انتخاب محل سکونت و تامین مسکن برای همه اقشار شهری از جمله اثرات و پیامدهای مثبت این پدیده به شمار می رود. ولی پیامدهای نامطلوب این پدیده در ابعاد اقتصادی خیلی بیشتر از اثرات مثبت است. به این ترتیب که در بخش اقتصادی، به افزایش هزینه زیرساخت ها وخدمات شهری، تکیه بیشتر بر استفاده از وسایل حمل و نقل خصوصی به جای حمل و نقل عمومی و غیره را می توان نام برد. با توجه به اثرات نامطلوب زیادی که گسترش افقی شهر اردبیل به همراه داشته است، در جستجوی راه حل و راهکار، استفاده از اصول و سیاست هایی پیشنهاد شده است.
خلاصه ماشینی:
این امر باعث نابسامانی بازار زمین شهری و مخصوصا بلا استفاده ماندن بخش وسیعی از اراضی داخل محدوده و عارضه منفی گسترش افقی شهرها شده است (اطهاری، ١٣٧٦: ٣٦).
این دو کاربری، کاربری مسکونی و واحدهای مسکونی را که کمترین سودمندی اقتصادی دارند را از مرکز شهر دور میکنند و ساختمان های مسکونی مجبور به استقرار در حاشیه شهر و فاصله دورتر از مرکز شهر میشوند که به دنبال آن شهر دچار رشد و گسترش افقی بی رویه میشود( ,Alonso (به تصویر صفحه مراجعه شود.
شکل ١: مدل ارزش کاربری اراضی آلنسو (ماخذ: ١٩٩٣ ,Kivell) انتقادات زیادی بر این تئوری به ویژه در مورد موضوعاتی مانند شهر تک مرکزی و تک هسته ای، ماهیت در حال تغییر ترجیحات موقعیتی ، و همچنین تاثیر ارزش زمین بر موقعیت کاربریهای مختلف وارد شده است .
افزایش جمعیت شهری نیاز به کاربری مسکونی را باعث میگردد که شهر اردبیل هم از این قضیه مستثنی بوده و بیشترین تغییرات را در بخش تغییر کاربری اراضی کشاورزی به کاربریهای ساخته شده داشته است .
رشد هوشمند شهری که موفقیت خود را در کشورهای توسعه یافته به اثبات رسانده است ، چنانچه به درستی استفاده شود و مجموعه ای از اصول ، سیاست ها و استراتژیهای آن به صورت ترکیبی مورد استفاده قرار گیرد میتواند گسترش افقی شهرهای کشورهای در حال توسعه مانند ایران را هم کاهش داده و اثرات نامطلوب آن را تقلیل دهد.
(2001), "Retail Politics: Local Sales Taxes and the Fiscalization of Land Use," Economic Development Quarterly, 15 (1), 21-35.
Menon, Neha(2004), " Urban sprawl ", Vision the journal of the WSC-SD , Vol 2, No 3.
(
, 
, 
)
