چکیده:
بازار به عنوان رکن اقتصادی نظام شهری قدمتی طولانی در تمدن مصری دارد. حضور والیان مسلمان در چند سده نخست در مصر بر تغییر وضعیت بازارها و حتی شکل اقتصادی آنها تاثیر گذاشت. دغدغۀ اصلی این پژوهش یافتن پاسخ این پرسش اساسی که کارکردهای اجتماعی-مذهبیبازارهای مصراسلامی در عصر والیان مسلمانچه بوده است؟ جستوجوهای کتابخانهای و مطالعه منابع مکتوب متکی بر شیوه مطالعات تاریخی یعنی روش توصیفی و تحلیلی متکی بر استنتاج و قیاس نشان داد که توسعه موقعیت مکانی فضای شکل گیری بازارها به مثابه رکن مهم حیات اجتماعی و تمدنی در مصر ، زمینه مساعدی را برای برگزاری وگسترش آیینهای ملی و مذهبی فراهم آورده است.برپایی بازارهای مهم در مجاورت مسجد بویژه مساجد جامع موجب پیوستاری اقتصاد و دین شده است .مجموعه درهمتنیده از کارکردهای دینی در بازارهای مصر درانعقاد مجلس قرآنخوانی و حفظ آن و یا برگزاری نماز جمعه و نیز تاسیس نهادهای اقتصادی چون حسبه به عنون تنظیمکننده کنشهای اقتصادی بازار و همچنین شکلگیری اصناف و تشکیلات صنفی درون بازار و پیشههای تخصصی بدرستی متجلی است. علاوهبراین نقش فضای گستردۀ بازار در ایجاد اجتماعات عظیم مردمی علیه حاکمیت سیاسی و نیز حضور بازاریان در شورشهای اجتماعی به علت فشارهای مالی والیان از دیگرسو انعکاسدهنده نقشهای اجتماعی بازار و بازاریان در جامعۀ مصر عصر والیان بود.
خلاصه ماشینی:
دغدغۀ اصلی نگارندگان در این پژوهش یافتن پاسخ این پرسش اساسی است که کارکردهای اجتماعی ـ مذهبی بازارهای مصر اسلامی در عصر والیان مسلمان چه بوده است؟ جستوجوهای کتابخانهای و مطالعۀ منابع مکتوب متکیبر شیوۀ مطالعات تاریخی، یعنی روش توصیفی و تحلیلی متکیبر استنتاج و قیاس، نشان داد که توسعۀ موقعیت مکانی فضای شکلگیری بازارها بهمثابۀ رکن مهم حیات اجتماعی و تمدنی در مصر، زمینۀ مساعدی را برای برگزاری و گسترش آیینهای ملی و مذهبی فراهم آورده است.
فرضیهای که دراینباره مطرح میشود این است که گستردگی موقعیت مکانی فضای شکلگیری بازارها باعث استفاده از این فضا برای آیینهای ملی و مذهبی و مجلس قرآنخوانی شده بود و همچنین مجاورت بازار و مسجد نیز مهمترین کارکرد اجتماعی ـ مذهبی را در برگزاری نماز جمعه در فضای بازار بهنمایش گذاشته بود.
درگیرشدن اصناف، تجار، و بازاریان در بحرانهای سیاسی متأثر از سیاستهای اقتصادی سختگیرانۀ والیان و حکمرانان مصر و بروز ناآرامیهای مختلف و متعددی در فسطاط یا اسکندریه و شهرهای اقماری و دیگر مراکز مهم اقتصادی و کانونهای تجاری چون فیوم، تنیس، اخمیم، و حتی جیزه بر این انگیزه میافزود که میبایست تحقیقی کلی دربارۀ کارکردهای اجتماعی و مذهبی بازارهای مصر در قرون نخستین صورت گیرد.
چنانکه در عصر عمرو بن عاص یا در دورۀ طولونیان گسترش شهرها و توسعۀ فضای بازارها متکیبر کارکرد پیشگفتۀ اقتصادی ـ مذهبی با ایجاد منطقۀ جدید قطایع در قسمت فوقانی شهر، فضایی که برای ایجاد بازارهای جدید این منطقه بهوجود آمد، در بین دو مسجدجامع بود؛ یعنی مسجدجامع عمرو بن عاص در قسمت سفلانی شهر و مسجدجامعی که احمد بن طولون در قسمت فوقانی شهر ساخته بود (همان).