چکیده:
پس از ورود و پذیرش آیین اسلام در ایران، موج گسترده ای از باورها، اسطوره های اسلامی و سامی و در پی آن عناصر عرفانی، ادبیات حماسی ایران را تحت تاثیر قرار داد. این تاثیرات دامنه وسیعی از تغییر و دگرگونی های ساختاری و محتوایی را در بر گرفت؛ به گونه ای که تغییر ایدئولوژی نویسنده بر مسائل بسیاری اثر گذاشت که از آن جمله به جریان داستان، اعمال و رفتار قهرمانان، تعامل میان شخصیت های داستان و حتی تعیین سرنوشت قهرمانان می توان اشاره کرد. با تحلیل تاثیرهای عنصر مذهب در سام نامه می توان دریافت اندیشه ها و مضامین اسلامی و قرآنی در این اثر نمود بسیاری دارد؛ به طوری که خویشکاری پهلوان و قهرمان اصلی حماسه و یاران و همراهان او در ترویج عقاید یکتاپرستانه و حتی گاهی آشکارا در راستای گسترش باورهای اسلامی است و اهداف ملی در اولویت های بعدی قرار می گیرد. مضامین و تفکر عرفانی و صوفیانه در سایه دین اسلام، نمودهایی در این اثر دارد که در بخش های سروده خواجوی کرمانی می توان آنها را دریافت. این پژوهش از نوع بنیادی و مبنای کار برپایه شیوه تحلیلی، توصیفی و کتابخانه ای است. نگارندگان کوشیده اند اصلی ترین تاثیرهای دین را در حماسه سام نامه واکاوی کنند و از این راه افزون بر دست یابی به اهداف بالا که اساس این پژوهش است، این نکته را تایید کنند که سام نامه حماسه ای است که در دوران های مختلفی از تاریخ سروده شده است.
With the acceptance of the Islamic faith by the Iranians، a huge wave of Islamic and Semitic beliefs and myths followed by mystical elements، affects the epic literature of our homeland. These factors cover a wide range of changes، from structural changes to content changes، to the extent that the change in the ideology of the author of the work affects the storytelling process، the actions and behavior of the heroes of the story، the interaction between the characters of the story and even in determining the hero's destiny and many other issues. By analyzing the effects of the element of religion in Samnameh، that Islamic and Quranic thoughts and themes in the system are highly frequent، to the extent that the mastership of the epic hero، and consequently of his companions، are in promoting monotheistic and، sometimes، explicitly Islamic beliefs and national goals will be prioritized. Also، the themes and mystical and mystical thinking، in the shadow of the religion of Islam، are also reflected in this work، which has become evident in the sections of Khaju Kermani. In this study، we have decided to examine the main effects of religion in the epic of Samnameh and from this perspective، in addition to achieving the above-mentioned goals، which are the basis of our research، we endorse the epic of samnameh written in different periods of history.
خلاصه ماشینی:
با تحلیل تأثیرهای عنصر مذهب در سامنامه میتوان دریافت اندیشهها و مضامین اسلامی و قرآنی در این اثر نمود بسیاری دارد؛ بهطوریکه خویشکاری پهلوان و قهرمان اصلی حماسه و یاران و همراهان او در ترویج عقاید یکتاپرستانه و حتی گاهی آشکارا در راستای گسترش باورهای اسلامی است و اهداف ملی در اولویتهای بعدی قرار میگیرد.
اینکه سام به صورت یک غازی و مبلغ دین سر بر میافرازد، در حماسههای پیشین بهویژه شاهنامه وجود ندارد؛ اما این موضوعات با چنین لحن و ادبیاتی، در داستانهای عامیانه مانند داستان امیرارسلان نامدار و سایر نمونههای دیگر از ادبیات عامیانه و نقالی دیده میشود.
سام نیز بارها با راز و نیاز، مشکلی را از پیش روی بر میدارد؛ برای مثال برای مقابله با آتش در دوزخ شداد از خدا یاری میجوید و خداوند، باران رحمت خود را بر او ارزانی میدارد و او را نجات میدهد: یکی چاره ازبهر آتـش بسـاز; ; که بیچارگان را تویی چارهساز یکی برق و رعدی برآمد نهیب; ; که سیلاب آمد ز بالا به شـیب (ناشناس، 1386: 486) 4ـ1ـ3 اعتقاد سام به یاریگری خداوند این نکته افزونبر باورهای مذهبی سام از اصول و ویژگیهای داستانهای حماسی و اساطیری است.
سام به بهانههای مختلف با آنان مبارزه میکند و علت این نبردها و مبارزهها تا مرحلهای از داستان، رفع موانع در مسیر وصال پریدخت است و پس از آن اهدافی انسانی مانند نجات جان انسانها و قلمرو آنها از تجاوز نیروهای شر و بدی است؛ در این بخشها اصلاً به آیین دشمن و نیروی مقابل اشارهای نمیشود؛ بهویژه در قسمتهای نخستین که اصالت بیشتری دارد و ساخته و متعلق به دوران متأخر نیست؛ اما در ادامه و در قسمتهای متأخر، انگیزة نبردها دعوت به یگانهپرستی است که نمونههایی از آن در ادامه بیان میشود.