چکیده:
وقعیت ویژة جغرافیایی قم و قرارگیری آن در مرکز فلات مرکزی ایران همواره سبب اهمیت تجاری و سوقالجیشی آن در
بستر تاریخ بوده است؛ این موقعیت از یکسو به دلیل قرارگیری آن در مسیر مهمترین راههای تجاری که سرزمینهای شرقی
را به سرزمینهای غربی مرتبط میساخت و در دوره اسلامی راه ابریشم خوانده میشد سبب رونق و شکوفایی آن در طول
تاریخ گشته و از سوی دیگر آن را در مسیر لشکرکشیها و فتوحات در ادوار مختلف قرار داده که گاهی منجر به ویرانی و
نابودی آن گشته است. کاوشهای باستانشناسی و اشارات متون تاریخی» موّید شکلگیری استقرارهایی دستکم از دورة
نوسنگی تا ادوار مختلف تاریخی و اسلامی در این منطقه هست.
متون تاریخی و تذکرههای جغرافیایی سدههای نخستین اسلامی ضمن توصیفاتی که از شهر قم در پیش از اسلام ارائه
میدهنده بر ما روشن میکنند که این شهر دستکم در دورة ساسانی شهر مهمی بوده که جمعیت زیادی را در خود جایداده
بود, همچنین نتایج بررسیها و کاوشهای باستانشناسی, قلعهها و استحکاماتی را از دورههای اشکانی و ساسانی در پیرامون
استان کنونی قم شناسایی نموده است و وجود دو آتشککده مهم زرتشتی از دورة ساسانی اهمیت سیاسی و مذهبی آن را در
پیش از اسلام بر ما روشن میکند. در دوره اسلامی نیزء شهر قم همچنان اهمیت خود را حفظ نمود و پس از وفات حضرت
معصومه (س) در این شهر» بر اهمیت آن افزوده شد.