مولفه‌ها و روش‌های تربیتی در احادیث امام رضا (ع) مقاله

زمینه و هدف: تعلیم و تربیت یکی از اهداف بنیادین بعثت انبیاء و رسول خدا (ص) است. امام رضا (ع) در راستای این هدف، متناسب با اوضاع و شرایط فرهنگی- اجتماعی عصر خویش، رویکرد خاصی را در هدایت و روشنگری جامعه اتخاذ کردند. امام رضا (ع) در ضمن بیانات خویش، از روش‌های گوناگونی برای تربیت فردی و اجتماعی افراد بهره جسته‌اند. این مقاله با رویکرد مورد پژوهانه، با بررسی روایات و سیرة امام رضا (ع) درصدد پاسخ به این سوالات است که آیا پیام‌ها و آموزه‌های تربیتی را می‌توان از روایات امام رضا (ع) در حوزه‌های گوناگون برداشت کرد؟ روش‌های تربیتی سیرة رضوی چه ویژگی های شاخصی دارد؟ امام رضا (ع) در ضمن مذاکرات از چه شیوه های تربیتی بهره جسته‌اند؟ روش تحقیق: این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با مراجعه به احادیث امام رضا (ع) علاوه بر کارآیی روایات در حیطه‌های گوناگون، به ارائه مولفه‌ها و روش‌های تربیتی آن حضرت (ع) پرداخته است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که می‌توان مولفه‌های تربیت رضوی (ع) را بر سه پایة اصلی استوار دانست: خدامحوری؛ اشتمال و جامعیت؛ عنایت به جنبه‌های فردی و اجتماعی. در امتداد این اصول سه‌گانه، ایشان از روش‌هایی نیز همانند «بهره‌گیری از آیات قرآن کریم، استفاده از مصادیق ملموس و طبیعی؛ مخاطب‌شناسی؛ تشویق به تحصیل فقه و دانش» استفاده نموده‌اند.

اين بزرگواران متناسب با اوضاع و شرايط اجتماعي و سياسي خويش ، سيره و منش خاصي را در هدايت و ارتقاء جامعه اتخاذ مي کردند (طباطبايي ، ١٣٨٧: ١٥٦) بدين سان ، دوران امامت امام رضاع - در عهد حکومت عباسيان - که عصر اختلاط فرهنگ اسلام با ديگر فرهنگ ها شناخته شده است (قائمي ، ١٣٧٨: ٢٧٥) و به دليل گسترش نهضت چاپ و ترجمۀ کتب گوناگون ، زمينه هاي علمي براي انديشمندان و متکلمان اديان و مذاهب مختلف ايجاد شد که به عصر طلايي تمدن اسلامي نيز مشهور شده است (ابن سعد، ١٤٠٨ق : ٤٣١/١؛ رفاعي ، ١٣٤٣ق : ٣٧٩/١؛ جرجي زيدان ، بي تا: ٢/ ٢٨٢). در راستاي همين هدف نهايي ، امام رضاع نيز در بسياري از روايات خويش به دوره هاي مختلف تربيتي توجه نموده اند (ابن بابويه ، ١٣٧٨: ٣٤/٢ و٩٢؛ طوسي ،١٤١٤ق :٣٧٠) که نشان از جامعيت آموزه هاي رضوي در امر آموزش وپرورش دارد. براي رسيدن به اين مقام ، مي توان به سخن امام رضاع استناد نمود که در بيان بنيان هاي ايمان ، به مراحل رسيدن به خليفۀالهي انسان اشاره مي فرمايد: «الإيمان أربعۀ أرکان التوکل ٍ علي الله و الرضا بقضاء الله و التسليم لأمر الله و التفويض إلي الله » (حميري ، ١٤١٣ق : ٣٥٤؛ مجلسي ، ١٤٠٣ق : ٧٥/ ٣٣٨).