چکیده:
سپرده‌های امتیازی ـ که از آن با تعابیری مانند سپرده‌های تعاونی، وام‌خواه یا چرخشی نیز یاد می‌شود ـ نسل جدید فعالیت‌های قرض‌الحسنه در کشور محسوب می‌شود که می‌تواند در کنار مدل‌های سنتی و نسل اول قرض‌الحسنه، دسترسی گروه‌های پایین و متوسط درآمدی به تأمین مالی را بهبود بخشد.
پرسش اصلی این تحقیق آن است که مدل‌های عملیاتی سپرده‌های امتیازی در چارچوب ضوابط شرعی در حوزه قرض‌الحسنه کدام است؟ مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوا، به بررسی این فرضیه می‌پردازد که سپرده امتیازی در چارچوب فقه امامیه و قانون عملیات بانکی بدون ربا قابلیت استفاده دارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که می‌توان با استفاده از ظرفیت روایات و منابع فقهی دو مدل عملیاتی «مدل قرض‌محور» و «مدل وکالت‌محور» جهت اجرای سپرده‌های امتیازی ارائه کرد. هر دو مدل از منظر فقه امامیه تأیید میشوند و امکان استفاده از آنها در نظام مالی کشور وجود دارد. با این حال الگوهای مذکور از دو جهت با یکدیگر تفاوت دارند: اولاً امتیازهای تخصیص‌یافته به مشتریان در مدل قرض‌محور برای نهاد مالی تعهدآور نبوده و برای مشتری حق قانونی و شرعی ایجاد نمی‌کند؛ اما در مدل وکالت‌محور امتیازهای داده‌شده برای نهاد مالی تعهدآور بوده و برای مشتریان نیز حق ایجاد می‌کند. ثانیاً در مدل قرض‌محور کارمزد باید حداکثر به اندازه مزد کار (هزینه‌ها) تعیین شود؛ اما در مدل وکالت‌محور نهاد مالی می‌تواند تحت اشراف نهاد ناظر (بانک مرکزی) آن را کمتر یا بیشتر از هزینه‌ها تعیین کند.
Previllage Deposit (also known as: cooperative deposits، Vamkhvah deposits or rotational deposits) is the new generation of Qur'd al-Hassanah activities in the country that can، along with traditional models and the first generation of Qur'd al-Hassanah، improve access of low and average incomes groups to finance .The main question of this research is that: "What are the operational models of privilege deposits within the framework of religious rules in the area of Qur'd al-Hassanah?" The article uses a descriptive method and content analysis to examine the hypothesis that "the privilege deposit is possible within the framework of the Imamiyah jurisprudence and the usury free banking operational law". The research findings show that using the capacity of sources of jurisprudence، two operational models، the "borrowing model" and "Wakalah-based model"، could be used to execute privilege deposits. Both models are approved by the Imamie jurisprudence and can be used in the financial system of the country. However، the patterns are different in two ways: First، the privileges deposits in the borrowing model are not binding on the financial institution، and do not create legal rights for the client. However، in the Wakalah-based model، the privileges given to the financial institution are obligatory and give the right to customers. Secondly، in the borrowing model، the fee should be at least as much as the wage (expenses)، but Wakalah-based model، a financial institution can، under the supervision of the supervisory authority (central bank)، determine it less or more than the cost.
خلاصه ماشینی:
الف ) تبديل شدن شرط صريح زياده به شرط ضمني اولين نکته اي که در رابطه با مدل قرض محور جهت طراحي سپرده هاي امتيازي مطرح ميشود، خطر تبديل شدن امتياز به تعهد نهاد مالي است ؛ در واقع هرچند در متن قرارداد سپرده پذيري که بين نهاد مالي و مشتري امضا ميشود، بحثي در رابطه با تعهد پرداخت وام قرض الحسنه وجود ندارد؛ اما ممکن است در ضمن قرارداد چنين شرطي موجود باشد که اين سبب ايجاد رباي قرضي ميگردد؛ زيرا به لحاظ فقهي تفاوتي بين شروط صريح و ضمني وجود ندارد و هر دو سبب ايجاد ربا ميگردند؛ يعني هر دو طرف معامله بدانند؛ هرچند شرط پرداخت قرض الحسنه در معامله به صورت کتبي ذکر نشده ؛ اما اين شرط وجود دارد و قرارداد مبتني بر آن است به طوري که اگر نباشد، مشتري از قرارداد منصرف ميشود (موسوي خميني، ١٤٢١ق ، ج ١، ص ٨٨).
تبيين در اين مدل ، نهاد مالي ـ که ميتواند صندوق قرض الحسنه ، بانک يا مؤسسه اعتباري باشد ـ بر اساس عقد وکالت نسبت به دريافت سپرده از مشتريان اقدام ميکند و متناسب با مدت و مبلغ سپرده گذاري براي آنها امتياز دريافت قرض الحسنه در نظر ميگيرد؛ در واقع در اين الگو مجموعه اي از افراد بانک را وکيل خود در انجام فعاليت هاي قرض الحسنه و پرداخت قرض الحسنه متناسب با امتيازهاي داده شده ميکنند.
(
, 
, 
)
