عوامل اقتصادی تنش میان صفویه و عثمانی در قفقاز و پیامدهای آن (930-1038/ 1523-1629 م) مقاله

این منطقه به سبب عبور راه های تجاری، مورد توجه صاحبان قدرت بود. این مزیت در کنار تنوع اقلیمی موجب رونق کشاورزی، دامپروری، تولید ابریشم و در نهایت افزایش نیروی انسانی مولد شد. به همین رو دو همسایه قدرتمند صفوی و عثمانی برای دست یابی به این منطقه با هم به رقابت پرداختند. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی، در صدد بررسی چگونگی تنش های اقتصادی دو حکومت مسلمان در قفقاز از عهد شاه طهماسب اول (حک. 930-984) تا پایان شاه عباس اول (حک. 996-1038) و پیامدهای آن است. این پژوهش نشان می دهد به رغم وجود اهداف مذهبی و سیاسی، مهمترین عامل تنش میان دو دولت صفوی و عثمانی بر سر مسئله قفقاز، انگیزه های اقتصادی بوده است.

وجود اراضی حاصل خیز، شرایط آب و هوایی مناسب ، عبور راه هـای مواصـلاتی و تجـاری، وجـود منابع و کانون های اقتصادی و کشاورزی خاص مثل ابریشم ، وجود اجتماعات گوناگون با تنوع قومی و دینی و فرهنگی از قبیل گروه هـای ارمنـی، گرجـی و مسـلمان در ایـن ناحیه ، موقعیت نظامی و راهبردی و نقش ارتباطی که قفقاز در پیوند شرق و غرب ایفـا میکرد، باعث توجه صاحبان قدرت ، بازرگانان و بسیاری از حکومت ها به ایـن منطقـه میشد. از سوی دیگر، دولت عثمانی نیز با درک اهمیت فوق العاده قفقاز، با هدف تسلط بـر آن ، برخورداری از منافع این ناحیه ، دست یابی بر مراکز تولید و کشت ابریشم در قفقـاز و رقابت با صفویه ، درصدد حضور و نفوذ در قفقاز برآمد. پیشینه پژوهش به رغم پژوهش های انجام شده درباره روابط عثمـانی و صـفویه کـه گـاه بـه عوامـل چالش ، درگیری و واگرایی دو دولت ، یا به چالش هـای ایـران و اروپـا بـر سـر مسـئله عثمانی پرداخته اند و یا اینکه مناسبات مختلف آن دو و معاهدات صلح منعقده میان دو کشور را مورد توجه قرار داده اند، اما به طور ویژه تنش های اقتصادی ایـن دو دولـت در منطقه قفقاز در حوزه بررسی پژوهشگران قرار نگرفته است . اهمیت و مزایای اقتصادی قفقاز برای صفویه رقابت با دولت عثمانی و تلاش برای ایجاد راه های تجاری و بازرگانی جدید خارج از قلمرو عثمانی نه فقط برای ایران ، بلکه بـرای سـایر رقبـای عثمـانی بـه ویـژه رقبـای اروپایی آن نیز از اهمیت فراوانی برخوردار بود.