چکیده:
شهر، سازمان اجتماعی مستقر بر پهنهای طبیعی است که ساکنان آن برای برآوردن بهینة نیازهایشان، مناسبات اجتماعی-اقتصادی برقرار میکنند و محیط انسانساختی را برای نیل به توسعه به مفهوم عام بهگشت زندگی برپا میدارند. در فرایند رشد شتابان شهری مشکلاتی بروز میکند که معنای حقیقی توسعه نیست. درنتیجه کارشناسان و برنامهریزان، با شاخصهای مختلف به سنجش توسعةشهری توجه کردهاند. این شاخصها اغلب با ماهیت اقتصادی مطرح شدند، اما بهدلیل کاستیهای تقلیلگرایانة آنها و اهمیتیافتن دیدگاههای پایداری و اجتماعمحور در سنجش توسعه، شاخصهای نوینی مدنظر قرار گرفت. برنامة اسکان بشر سازمان ملل متحد در گزارش سال 2013، شاخص نیکبختی شهری (City Prosperity Index) را معرفی کرد. شهرهای ایران در دهههای اخیر با توسعهای شتابان و ناپایدار مواجه بودند. بهنظر میرسد این مقوله میتواند در تحلیل وضعیت و ارائة اولویتهای مداخله برای رسیدن به توسعة همهجانبه یاریرسان باشد؛ از اینرو، پژوهش حاضر برمبنای شاخص نیکبختی شهری، شاخص بازنگریشدهای با عنوان نیکبختی شهری ایرانی مطرح میکند. در این شاخص، با افزودن بعد سلامت که با ارزشها و نیازهای کنونی جامعة شهری ایران متناسب است، توسعة شهرهای بالای 100 هزار نفر منطقة شمال غرب کشور (سه استان آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل) سنجیده میشود. برای این منظور، 65 نماگر در 6 بعد نیکبختی شهری ایرانی تدوین شد. سپس سنجش میزان نیکبختی با مدل RALSPI صورت گرفت. براساس یافتههای پژوهش، نابرابری زیادی میان شهرهای منطقة شمال غرب کشور وجود دارد که بهاستثنای تبریز، بقیه در سطح پایینی قرار دارند. در پایان، اولویتهای مداخله در هر شهر برای ارتقای سطح توسعه مشخص شده است.
خلاصه ماشینی:
بازنگری و کاربست شاخص نیک بختی شهری (CPI) با توجه به ویژگی های جامعۀ ایران (مطالعۀ موردی : شهرهای بالای ١٠٠ هزار نفر منطقۀ شمال غرب کشور) مظفر صرافی *- دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه شهید بهشتی نصیبه هاشمی- دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی پذیرش مقاله : ١٣٩٤/٠٥/١٥ تأیید نهایی: ١٣٩٥/٠٢/٠٦ چکیده شهر،سازمان اجتماعیمستقربرپهنه ای طبیعیاست که ساکنان آن برای برآوردن بهینۀ نیازهایشان ،مناسبات اجتماعی-اقتصادیبرقرارمیکنندومحیط انسان ساختی رابراینیل به توسعه به مفهوم عام به گشت زندگیبرپامیدارند.
2. City Prosperity Index معرفی شاخص نیک بختی شهری از سوی برنامۀ اسکان بشر سازمان ملل متحد (UN-Habitat) با شروع انتخابات شورای شهر سال ١٣٩١ در ایران هم زمان بود؛ از این رو رویکردهای هر مطالعه ای باید متناسب با ویژگی های جامعۀ تعریف شده تغییر کند و بومی سازی شود تا نتایج مطلوب و مدنظر توسعه به دست بیاید.
برای این منظور شاخصی نیاز است تا در کنار جامع و فراگیربودن بتواند نتایج نهایی توسعه را که به گشت کیفیت زندگی، رضایت و نشاط و به عبارت کلی نیک بختی است ، برای کل جامعه به ارمغان بیاورد؛ از این رو ضمن پذیرش ناکافیبودن رویکردهای مختلف در تحقق معنای راستین توسعه ، برنامۀ اسکان بشر سازمان ملل متحد (Un-Habitat) ضرورت سنجش گسترده تر رفاه اجتماعی و انسانی را با معرفی رویکرد «City Prosperity Index» (شاخص نیک بختی شهری) در گزارش سال ٢٠١٣ خود ارائه کرد که در ادامه به تفصیل شرح داده می شود.
این شاخص با هدف به گشت کیفیت زندگی تمامی افراد، و تحقق شهر خوب ، پایدار و نیک بخت ، به صورت چرخه ای متعادل و در چارچوبی منسجم ، در ٥ بعد بهره وری ، توسعۀ زیرساخت ، کیفیت زندگی، برابری و عدالت و پایداری زیست محیطی ارائه شده است .