چکیده:
دستیابی به الگوی بهینه زیست در شهرها از اهداف برنامهریزی شهری است. در این راستا یکی از جنبههای اصلی ساخت شهرها مبتنی بر برنامههای شهری، برنامهریزی کاربرد زمین شهری است. در برنامهریزی کاربرد زمین شهری تمام جوانب اجتماعی، اقتصادی، محیطی زمین، مزایا و مضرات مورد بررسی قرار میگیرند که بر پایه دو اصل توسعه پایدار و ارتقاء کیفیت زندگی در پی دستیابی به اهدافی چون: توزیع متعادل کاربردها، جلوگیری از تداخل کاربردهای ناسازگار، تدوین معیارها و استانداردهای کاربرد زمین و جز آن است. از دهه 1960 میلادی، با توسعه روشهای کمی در برنامهریزی شهری و منطقهای، مدلهای کاربردی تخصیص کاربرد زمین، که هریک از رهیافتهای نظری جداگانهای منتج شده بودند کاربرد بسیاری در حرفه برنامهریزی شهری یافتند تا برنامهریزان شهری با آگاهی کامل از این مدلها و کاربرد آن بتوانند استفاده بهینه از زمین را سامان بخشند. به علت گستردگی و پیچیدگی این مدلها به ویژه در سالهای اخیر، مطالعات و پژوهشهای زیادی پیرامون مدلسازی کاربرد زمین، روشن نمودن پیشینه مدلها و امکانات کاربردی آنها با ارائه طیف گستردهای از رهیافتها که تغییرات گذشته کاربرد زمین را تحلیل و تشریح کرده و تغییرات ممکن آتی را شبیهسازی مینمایند، صورت گرفته است. در این راستا این نوشتار تلاش دارد، روشها و مدلهای مورد استفاده در تغییر و تخصیص کاربرد زمین شهری را ارائه نماید. بنابراین در جهت دستیابی به این هدف در ابتدا به صورت اجمالی به معرفی روشهای متداول در زمینه تخصیص و تغییر کاربرد زمین شهری میپردازد و در ادامه سه گونه مدل که به عنوان ابزاری برای درک بهتر فرایند تخصیص و تغییر کاربرد زمین شهری به کار میروند را تا آنجا که این نوشتار فرصت میدهد، معرفی مینماید. این سه گونه عبارتند از: مدلهای تخصیص کاربرد زمین، مدلهای بهینهسازی الگوی پایدار کاربرد زمین مبتنی بر اهداف چندگانه و مدلهای تخصیص کاربرد زمین در مناطق چند مرکزی. تخصیص کاربرد زمین فرایندی پویا و پیچیده است که سیستمهای طبیعی و انسانی را به یکدیگر متصل مینماید و تاثیر مستقیم بر تمام فعالیتهای انسانی دارد. مهمترین مدلهای این دسته مدل Cellular Automata، فنون بهینهسازی، مدلهای شبیهسازی مبتنی بر قوانین و مدلهای چندکنشگر هستند. این مدلها بر اساس اصول اقتصادی و میانکنش فضایی عمل میکنند. مدلهای بهینهسازی الگوی پایدار کاربرد زمین مبتنی بر اهداف چندگانه، بر پایه سطح توسعه تراکم واحد همسایگی، قیود در نظر گرفته شده توسعه درونزا و همسازی کاربرد زمین را از طریق نیاز به تخصیص کاربرد زمین به شکل پیوسته و فشرده ترویج میدهد. این مدل تداخل اهداف توسعه فضاهای باز، توسعه درونی و همسازی کاربرد زمین واحدهای همسایگی و هزینه فاصله از نواحی شهری را کاهش میدهد. مدلهای تخصیص کاربرد زمین در مناطق چند مرکزی بهنگام شده ساختار مدل لاوری و پوتمن است و به جای تخصیص اشتغال اولیه و ثانویه دستهبندی متفاوتی ارائه نموده است که بعنوان کاربرد ویژه دستهبندیهای مدلسازی حمل و نقل تلقی میشوند. در این مدل تخصیص کاربرد زمین با دسترسی به حمل و نقل همگانی در آمیخته است و ترکیب مدلهای تخصیص کاربرد زمین و مدلهای برنامهریزی حمل و نقل برای مناطق چند مرکزی صورت گرفته است.
Summary Achieving the optimized pattern of urban life is the one of the urban planning goals. In this context, one of the main aspects in urban plans is the land use planning that is taking into account more than before, by decision takers and urban planners in recent years. In the land use planning all of the advantages and disadvantages of social, economical, environmental land aspects will be assess. Urban planners should consider the patterns and models of urban land use allocations to prepare the optimizing usage of urban lands. From 1960’s with the development of quantitative methods in urban and regional planning, application of land use allocation models were increased. These models were used by urban planners to manage land uses. Due to the complexity and variety of these models in recent years, many studies and researches in this field of land use modeling were accomplished. In this context, this article attempts to present methods and models which are used in urban land use change and land allocation. Therefore, in order to achieve this goal at first will be introduced briefly and three types of these models as a tool for better understanding of the process land use planning will be explained. These three types are: land use allocation model, Multi-objective optimization model, and land use allocation model in multi central areas. Land use allocation is a dynamic and complex process that connects human and natural systems, and directly impacts on the all of the human activities. The most important model of this type is, Cellular Automata, optimization techniques, rule oriented simulation models and multi – agent models. These models are based on economic principles and spatial interactions. Multi-objective optimization models based on the level of neighborhood unit development density consider the requirement of land use allocation. This model decreases the interference the goals of open space's development, infill development and land use compatibility in neighborhood units and transaction costs. Land use allocation model in multi central areas are the updated structure of the Lawry Putman model that instead of the primary and secondary allocation of employment, presents a different categories which is considered as a special category for transportation modeling. Land use allocation model is integrated with the access to public transportation, so, this model combines the allocation models of land use planning with transportation planning models.
خلاصه ماشینی:
سایر رهیافت ها کاربران زمین را بعنوان نقطه شروع در نظر می گیرند و تلاش دارند رفتار آنان را درک نمایند در این راستا توصیف تصمیم های فضایی خاص و گروه ها برای استنتاج تغییرات کاربرد زمین بکارگرفته می شود (همان ).
این مدل همراه سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل فضایی و مدلسازی می تواند روش شناسی بالقوه و کارایی را جهت خدمت به برنامه ریزی کاربرد زمین فراهم سازد در نتیجه این امر تخصیص کاربرد زمین شهری پایدار بعنوان یک مدل هنجارین برشمرده می شود که الگوی شهری موجود را تشخیص داده و ارزیابی می نماید و تغییراتی را معرفی می کند که همسازی و همجواری کاربردهای زمین در واحد همسایگی و توسعه درونی و باز توسعه قابل دفاع از دیدگاه سیاسی را در نظر می گیرد (همان ).
این مدل بخش هایی از تخصیص کاربرد مسکونی را در جهت گروه بندی واحدهای فضایی تولید می نماید و بیشتر با مدل محلی CA آمیخته شده است ، که چنین پهنه بندی هایی را به واحدهای فضایی ریزدانه بر اساس چندین معیار و سنجه های پایداری در مقیاس محلی تخصیص می دهد، در حالی که مدل مقیاس منطقه ای گام مشخصی را به سوی مدلسازی تخصیص کاربرد زمین پایدار ارائه می دهد و همچنین از دیدگاه و مفهوم تنوع از جوانب پایداری فضایی و بدین علت که مدل منطقه ای است و چنین خصوصیات فضایی احتمالا تنها از طریق آمیخته شدن غیرمستقیم با مدل CA بدست می آید ناکارآمد است .