چکیده:
مسجد جامع کرمان از مساجد چهار ایوانی ایران است که در دوره آلمظفر در سده هشت هجری ساخته شد. علاوه بر معماری خاص بنا، تزئینات مسجد به ویژه کتیبههای کوفی، تزیینی و معقلی که در هماهنگی با سطوح بنا و مصالح به کار رفته، جلوه ویژه و منحصربهفردی به آن داده است. این کتیبهها از کهنترین نمونههای موجود معماری سبک آذری است که نتایج بررسی آنها میتواند وضعیت کتیبهنگاری کوفی را در آغاز شکلگیری این سبک در سده هشتم و سیرتحول تغییرات آرایههای آن را در ادوار پسین به نمایش گذارد. گذشته از آن، تنوع و کیفیت مطلوب اجزای کالبدی کتیبههای کوفی این مسجد و فقدان تحقیقات کافی در مورد این کتیبهها و عناصر بصری آن، انجام این پژوهش را ضروری مینماید. این پژوهش در گام نخست به شناسایی، بازخوانی و بازسازی کتیبههای کوفی مسجد جامع کرمان با کمک نرمافزارهای گرافیکی میپردازد و سپس جلوههای بصری و نوع آرایش کتیبهها و تفکیک آنها را در دورههای مختلف ساخت، بررسی میکند. بدینمنظور گونهشناسی کتیبه، انواع خط کوفی، مضامین، کادر کتیبه، نقشمایهها و ساختار نمونهها بر اساس روش توصیفی- تحلیلی مورد مطالعه قرار میگیرد. این تحقیق ضمن نمایش گرافیکی مجموعهای بازسازی شده از کتیبههای کوفی، تنوع خطوط، کاربرد نقشمایههای متنوع و آمیختگی خطوط با آجرکاری و کاشیهای معقلی، ویژگیهای خاص کتیبههای هر دوره را نیز نشان می دهد.
خلاصه ماشینی:
کاشيکاري و مقرنس هاي بالاي سردر در نوع خود بينظير اسـت (تصـوير (به تصویر صفحه رجوع شود) تصوير ٢–کتيبه شماره ١: ايوان شرقي قسمت ورودي تکرار محمد به خط کوفي تزييني و با کاشي معرق سه تا سفيد سه تا آبي (٦بار) در مقرنس هاي دو طرف سر در اصلي کتيبه شماره ٢: در فرو رفتگي ايوان بالاي آستانه در، کتيبه اي شامل آيات ٢٢تا ٢٤سـوره حشـر قـرار گرفته است (تصوير ٣).
بـا توجه به عکس سردر در کتاب سيري در هنر ايران که در زمان عزيمت پـوپ بـه ايـران گرفتـه شـده (پـوپ، ٤٥١/٨)، تزيينات سردر کاشي هفت رنگ بوده و در زمان مرمت به وسيله کاشي معرق تزيينـات بازسـازي شده، است اما کادر اين کتيبه خالي و يا به کلي فـرو ريختـه بـوده اسـت .
باتوجـه بـه عکس هـاي بازمانـده از دوره پهلـوي، ايـن کتيبه هاي معقلي نيز در اين قسمت وجود ندارد و تزيينات آن کاشي هفت رنگ و قابهاي آجـري و کتيبـه سنگي تاريخي مسجد بوده که اکنون در موزه مسجد نگهداري ميشود.
(به تصویر صفحه رجوع شود) تصوير ١٣-کتيبه شماره ٨: ترکيب آجر با کاشي قرار گرفته در دو طرف قسمت خارجي ايوان غربي E) سردر جنوب غربي (ورودي بازار) کتيبه شماره ٩: تنها کتيبه کوفي موجود در ايوان جنوب غربي، «علي» نگاشته با خط معقلي در وسـط شش ضلعي به صورت ترکيب دوراني با رنگ هاي طلايي و لاجوردي در ميان تزيينات هندسـي اسـت و در دو سوي سردر در بالاترين کتيبه مربعي بالاي سردر است .