چکیده:
ظهور دولت صفوی در ایران و رسمی شدن تشیع در این کشورء عصر تازهای را در تاریخ
ایران گشود. تندرویهای مذهبی ناور و رفتار افراطی شاه اسماعیل و فرزندش طهماسب
اول, واکنش تند عثمانیها وازیکان را در شرق و غرب کشور به دنبال داشت و به تعامسل
سیاسی و نظامی آنان بر ضد دولت صفوی انجامید و افزون بر قطع شدن خطوط ارتباطی
این دولتها از طریق ایران» مشکلات فراوانی در زمینه تجارت و آمد و شد زاثران
ماوراءالتهر و هند به قصد زیارت کعبه پیش آمد. همچنین هدفهای توسعهطلبانة
عثمانیها در شرق و ادعای سروری بر جهان اسلام» صدور فتواهای تند علمای دو طرف
بر ضد قزلباشان» از دیگر عواملی بود که زمینه را برای همکاری امیران ازبک و عثمانیها
برای ایجاد اتتلافی ضد صفوی فراهم میکرد. سندها و نامههای دو طرف به یکدیگر از
تعامل سیاسی و نظامی فراوان آنها گزارش میدهند. بر پایه این سندهاء دولت عفمانی در
عمل به آموزش نیروهای ازبک و مسلح کردن آنان به توپ و تفنگ در برابر دولت صفوی
پرداخت و برخی از امیران ازبک نیز مهم چنین این کار را در مییافتند و در نامههای خود
به امپراطور عشمانی» خواستار گسیل شدن سربازان ینی چری برای آموزش ازیکها و
مسلح کردن آنان بودند. این نوشتار به بررسی انگیزههای این دولتها و هدفهایشان در
تعامل با یکدیگر بر ضد دولت صفوی و پیآمدهای آن بهویژه در منطقه خراسان اوایل
عهد صفوی پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
تندرویهای مذهبی ناورا و رفتار افراطی شاه اسماعیل و فرزندش طهماسـب اول ، واکنش تند عثمانیها وازبکان را در شرق و غرب کشور به دنبال داشت و بـه تعامـل سیاسی و نظامی آنان بر ضد دولت صفوی انجامید و افزون بر قطع شدن خطوط ارتبـاطی این دولت ها از طریق ایـران ، مشـکلات فراوانـی در زمینـه تجـارت و آمـد و شـد زائـران ماوراءالنهر و هند به قصد زیارت کعبه پـیش آمـد.
کشـتن مـردم طـبس (همـان ، ٢٢٢ - ٢١٩)، هرات (واله قزوینی اصفهانی، ٢٠٠) و دیگر مناطق ایران ، ویـران کـردن قبرهـای رهبران و دانش مندان اهل سنت همچون ابوحنیفه در بغـداد، عبـدالرحمان جـامی شـاعر پارسیگوی عصر تیموری در هرات و امام فخـر رازی (یوسـف جمـالی، ٤١٨ - ٤١٧)، وادار کردن علامه دوانی به گرویدن به تشیع (همان ، ٤٢٢ - ٤١٨)، کشتن بزرگانی چون مولانا سیف الدین احمد تفتازانی شیخ الاسلام هرات (جهان گشای خاقان ، ٣٩٤، روملـو، ٢/ ١٠٥٧ - ١٠٥٦)، از این دست تندرویها بود که پیآمدهای بدی برای کشور داشـت و به واکنش تند همسایگان صفویان انجامید و گونه ای از هم دردی و هم بستگی مـذهبی میان ازبکان در شرق و و عثمانیها در غرب پدید آورد.
مشکلات آمد و شد حاجیان به قصد مکه مکرمه از مناطق شرقی هـم سـایۀ مرزهـای خراسان نیز از دیگر علل یورش های ازبکان به ایران به قصد گشودن این راه و تعامل بـا عثمانیها بوده است ؛ چنان که شیبک خان ازبک در نامه ای به شاه اسماعیل بدین موضوع اشاره کرده است .