چکیده:
این نوشتار در پی واکاوی مفهوم شرط کیفری یا اصطلاحاً وجه التزام است. اندیشه جبران خسارات در نتیجه پیمان شکنی همواره وجود داشته. گاه قانون میزان و شیوهی جبران را تعیین نموده و گاه دیگر خود طرفین قرارداد آن را بطور پیشینی تعیین میکنند. تعیین پیشینی میزان و شیوه جبران معمولاً به دو هدف انجام میشود: نخست جلوگیری از درگیر شدن در روند پیچیده و پرهزینهی تعیین خسارات قانونی از طریق دادگاه و دیگر بالابردن هزینه های پیمان شکنی. اما تعیین پیشینی خسارات پیمان شکنی همواره و در همه حالت مورد تایید حقوقدانان و نظام های حقوقی نبوده است. در دورانهایی صحت قراردادها وابسته به انعقاد در قالبهای قانونی پیشینی ( عقود معین) بوده و نتیجه پیمان شکنی نیز تنها به حکم قبلی قانونگذار بوده است. در بعضی نظامهای حقوقی گذاردن خسارتی گزاف برای پیمانشکنی را خلاف منطق حقوقی و محکوم به بطلان دانستهاند. بنابراین بررسی مبانی تجویز صحت چنین شروطی و همچنین دیدگاه نظامهای حقوقی مهم دنیا در این خصوص و پیشرفتهای حاصل شده در تئوری حقوقی نیز موضوع بررسی حاضر قرار گرفته است تا منجر به یافتن پاسخی منطقی، منصفانه، منطبق با نظام حقوقی ایران و جدید برای نهاد حقوقی وجه التزام و شروط کیفری گردد.
خلاصه ماشینی:
پس طرفین قرارداد ممکن اسث شرط کنند که متخلف از اجرای تعهد باید وجه معینی را به متعهدله بپردازد یا مال معینی را به او تملیک نماید یا فعل معینی را در مدت معینی از زمان انجام ندهد و نظایر آن؛ برای مثال اشتراط به پرداخث ماهیانه ی وجه معینی در صورت عدم تکمیل تعهدات قرارداد از سوی پیمانکار ساختمان در مدت معین در قرارداد احداث بنا، شرط کیفری اسث که در پیمانهای مربوط به احداث بنا فراوان دیده میشود (عابدیان، میرحسین ، ۱۳۸۵، ص ۹).
اگر مقصود از اشتراط شرط کیفری در تنگنا گذاشتن متعهد برای اجرای به هنگام تعهد اسث و طرفین درواقع ، بدون توجه به میزان خسارت احتمالی ناشی از نقض قرارداد مبلغ گزافی را تعیین کرده اند، می توان ادعاکرد که در زمان گذاشتن چنین شرطی در قرارداد، ه چ ی یک از طرفین واقعاً اجرای آن را قصد نکرده اند.
٢-١-٣ تعدیل شرط از سوی قاضی قانون مدنی ایران مقرره ای در مورد تعدیل شرط کیفری ندارد، با این حال در مواردی که موضوع اصلی قرارداد تجزیه پذیر باشد، اجرای بخشی از قرارداد، بخشی از مسئولیث قراردادی متعهد را منتفی میسازد و تعدیل شرط کیفری به نسبث بخشی از تعهد که اجرا شده اسث با قصد مشترک طرفین سازگارتر به نظر میرسد (عابدیان، ۱۳۸۵، ص ۲۲).
1- penalty clause 2- Liquidated damages شرط تعیین کننده ی خسارت، تخمین واقعی پیشاپیش خسارات را بیان می کند – خواه خسارت واقعی (یا قابل تأدیه ) بیشتر از مبلغ شرط شده باشد یا کمتر – اما شرط کیفری برای ارعاب و اعمال فشار بر طرف نقض کننده ی قرارداد به کار می رود.