چکیده:
منطقه قفقاز به عنوان منطقه ای استراتژیک ما بین 2 دریای خزر و سیاه در هر دوره ای از تاریخ خود وضعیت سیاسی و فرهنگی خاصی را داشته است و اقوام، مذاهب و ملل مختلفی را به خود دیده است. در دوره هخامنشی در این منطقه ما نه با دولتی قدرتمند بلکه با شاه نشینهای کوچک با وابستگی سیاسی به قدرتهای بزرگ همسایه روبرو هستیم، همچنانکه امروزه نیز چنین است وکشورهای آن از لحاظ سیاسی انعطاف پذیر اند. نمودهای فرهنگی این تاثیرات در نتیجه کاوشهای باستانشناسی به صورت آثار معماری و هنری در 3 کشور مهم قفقاز یعنی جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان بدست آمده است. از جمله یافته های هخامنشی در این منطقه، در سایتهای اربونی ارمنستان، گومبتی گرجستان و ساری تپه آذربایجان قرار دارند؛ که شامل یافته های معماری، اشیاء فلزی و سفالی هستند. این یافته ها شباهت های فنی و هنری زیادی با آثار مشابه در ایران دارند، بخصوص مراکز حکومتی هخامنشی در تخت جمشید، شوش و پاسارگاد که در این تحقیق سعی شده است این شواهد باستانشناختی جمع آوری شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. آثار سفالی بدست آمده از سایتهای هخامنشی در قفقاز نیز به لحاظ تاریخگذاری بازه زمانی قرن 6-4 ق.م را در بر می گیرند که در صورت تحقیقات بیشتر در این زمینه جنبه های بیشتری از حضور فرهنگی هخامنشیان در قفقاز روشن خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
یکی از مناطقی که مواد فرهنگی امکان ادعاهای علمی را فراهم می کند منطقه قفقاز است که در دورۀ هخامنشی یکی از مناطق تابعۀ دولت هخامنشی(نه جزء قلمرو اصلی آن) بوده است که در این مقاله مجال آن فراهم شده است که یافته های باستانشناسی در زمینۀ این حضور هخامنشیان در قفقاز مورد بحث قرار گیرد.
(به تصویر صفحه رجوع شود) تصویر3- حمل هدایا بر روی پلکان شرقی آپادانا توسط سکائیان تیز کلاه( سعیدی،1375: 94) منطقه قفقاز پس از حملات سکاها به مرزهای ایران در دوره کوروش اول، برای مدتی از نفوذ دولت هخامنشی خارج شد(رئیس نیا، 1380: 5).
این بناها نشانگر حضور ایرانیان در ایبریا(شرق گرجستان) هستند و نقشه ها و تزیینات معماری مشابه نمونه های هخامنشی در آنها دیده شده است.
این بقایا را به وجود دو تالار ستوندار مربوط می دانند و کارکرد آن را اداری و یا آئینی-مذهبی می دانند؛ پیش نمونه های این نوع بنا در تخت جمشید و شوش است که مرکز استقرار حاکم ایرانی یا سرکرده محلی بوده است(کنوس، 1391 : 36) و تاریخگذاری آن نشان می دهد که هخامنشیان از زمان داریوش اول کنترل سیاسی شرق گرجستان را بر عهده داشته اند.
ظروف سفالی یافت شده در محوطه ساری تپه آذربایجان نیز شبیه نمونه های هخامنشی است و در تایید بقایای معماری بدست آمده از نقاط مختلف قفقاز منسوب به دوره هخامنشی است.
تصویر14- پراکندگی محوطه های و آثار فرهنگی هخامنشی در قفقاز جنوبی(کوک: 17) بی گمان بین این سرزمینها با ایران باستان پیوند هایی وجود داشته است، اما روشن نیست که این پیوند ها در زمان هخامنشیان تا چه حد بوده است.