چکیده:
دریای خزر که روزی منطقهای خفته در عرصۀ جغرافیای سیاسی و محل بازی بزرگ بود؛ پس از فروپاشی اتحاد شوروی بازی بزرگ جدیدی در آن رخ نمایانده است و به قدری اهمیت یافته که در دستور کار قدرتهای بزرگ قرار گرفته و کانون توجه در سیاست بینالملل است. در واقع منطقۀ ژئوپلیتیک دریای خزر بعد از فروپاشی اتحاد شوروی بهصورت منطقهای فعال و دارای کارکرد خاص ظهور کرده است. بهگونهای که سیاستها و تلاشهای قدرتهای بزرگ فرامنطقهای برای تأمین منافع و تقویت موقعیت ژئواستراتژیک خود، راه را برای انتقال ایمن نفتوگاز از منابع دریای خزر هموار ساخته است. در این میان، وضعیت جغرافیایی منطقه، شرایط اقتصادی و سیاسی کشورهای حوزۀ دریای خزر، نوع ارتباط بین دولتهای منطقه با قدرتهای فرامنطقهای، وجود کانونهای بالقوۀ بحران در منطقه و همچنین روند تحولات امنیتی و سیاسی جهان از عاملهای مؤثر بر تولید و عرضۀ نفتوگاز منطقۀ خزر به بازارهای مصرف هستند. مؤلفههایی که سبب بهکارگرفتن راهبردهای جدید از سوی بازیگران فرامنطقهای برای رویارویی با روسیه و جمهوری اسلامی ایران در منطقه شدهاند و منطقۀ خزر را به مرکز درگیری بینالمللی و بهعنوان یکی از مناطق پرالتهاب تبدیل کردهاند. فرضیۀ نوشتار آن است که امنیت هستیشناسانه در خزر به بهانهای برای نفوذ راهبردی غرب از راه مداخله برای تأمین امنیت انرژی تبدیل شده است. از اینرو، این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به آمار و اسناد این فرضیه را مورد آزمون قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
امنيت هستيشناسانه : ابزاري براي مداخلۀ ژئوپليتيک غرب در خزر (با تأکيد بر مسئلۀ انرژي) * علي اکبر جعفري دانشيار روابط بين الملل گروه علوم سياسي، دانشگاه مازندران ديان جانباز دکتري روابط بين الملل ، دانشگاه تهران (تاريخ دريافت : ١٣٩٣/١١/١٥ - تاريخ تصويب : ١٣٩٥/١١/٢٦) چکيده درياي خزر که روزي منطقه اي خفته در عرصۀ جغرافياي سياسـي و محـل بـازي بـزرگ بـود؛ پـس از فروپاشي اتحاد شوروي بازي بزرگ جديدي در آن رخ نمايانده است و به قدري اهميـت يافتـه کـه در دستور کار قدرت هاي بزرگ قرار گرفته و کانون توجه در سياسـت بـين الملـل اسـت .
از مهـم تـرين ايـن مسائل که جغرافياي سياسي و مرزهاي منطقۀ خزر را به نوعي دستخوش تغيير کرد عبـارت انـد از رژيم حقوقي خزر، کشمکش هاي قومي داخل در کشورهاي اين منطقه ، منابع انـرژي منطقـه و مسائل زيست محيطي؛ اما آنچه بـراي قـدرت هـاي غربـي بـيش از پـيش مهـم هسـتند نفـوذ راهبردي در منطقه اي است که به نـوعي «حيـات خلـوت » روسـيه محسـوب مـيشـود.
ب ) تروريسم به عنوان بازيگر هويت مند در بحث تروريسم نکتۀ شايان توجه آن است که مذهب و ايدئولوژي بخشي از هويـت منطقـۀ خزر محسوب مي شود (٨٦ :٢٠٠٣ ,Allison)، بـه گونـه اي کـه «بنيـادگرايي» يـا «اسـلام گرايـي افراطي» که با تروريسم معنا و مفهوم مييابند، امنيت هويتي منطقه را در تـأثير خـود قـرار داده است و با واردکردن قدرت هاي بزرگ براي مبارزه با آن نوعي مرزبندي سياسي و ژئوپليتيک را ترسيم مـيکننـد (٦٧-٦٦ :٢٠٠١ ,Mirheydar and Taheri Shemirani).